Święto Niepodległości obchodzone w Polsce, co roku 11 listopada, jest najważniejszym świętem państwowym. Tego właśnie dnia, w roku 1918, na wniosek Rady Regencyjnej Józef Piłsudski obejmuje w Warszawie zwierzchnictwo nad Wojskiem Polskim. Tego też dnia kończy się Wielka Wojna – zostaje podpisany rozejm w wagonie kolejowym w Compiègne, pomiędzy przegranymi państwami centralnymi, a zwycięską ententą. A jak ten ważny i symboliczny dzień prezentuje się w kontekście miasta Mysłowice? Aby to wyjaśnić, musielibyśmy cofnąć się do XII wieku.
.jpg)
Fot.1. Podpisanie rozejmu w wagonie kolejowym w Compiègne,
11 listopad 1918 (Wikipedia)
W 1138 roku umiera książę Bolesław Krzywousty. Jego testament doprowadza do rozbicia dzielnicowego kształtującego się państwa polskiego. Tereny Śląska trafiają pod panowanie kolejnych to władców książęcych. Dochodzi również do lokalnych potyczek oraz wojen pomiędzy nimi. Dopiero książę opolsko-raciborski Władysław z rodu Piastów, prapotomek Bolesława Krzywoustego, doprowadza do scalenia prawie całych terenów Śląska. W trakcie jego panowania na ziemiach śląskich w latach ok. 1250 do 1281 powstają miasta lokowane wzorem prawa magdeburskiego. Wśród 36 miast, z dużym prawdopodobieństwem, w tym czasie powstają również Mysłowice. Nie zachował się żaden dokument świadczący o dokładnej dacie lokacji Mysłowic. Stąd jako datę powstania miasta Mysłowice przyjęto dopiero rok 1360, kiedy to po raz pierwszy Mysłowice wymieniane są w dokumentach, jako miasto rządzone – właśnie na prawie magdeburskim.
Fot.2. Książę opolsko-raciborski Władysław w latach 1246-1281.
Z epitafium księcia znajdującego się w kościele klasztornym
w Rudach Wielkich, (Wikipedia).
Po śmierci Władysława w 1281 roku, Śląsk podzielony zostaje na jego czterech synów. Mieszko dostaje ziemie cieszyńskie, Bolesław opolskie, Kazimierz bytomskie, a Przemko raciborskie wraz z Mysłowicami. Tylko Przemko przeciwstawia się królowi czeskiemu i nie składa mu hołdu. Reszta synów zrobiła to praktycznie od razu. Dopiero po śmierci Przemka, jego syn Leszek w 1327 roku również składa hołd królowi czeskiemu Janowi Luksemburczykowi. Tym samym Mysłowice zaczynają swój prawie dwuwieczny okres panowania pod berłem królów czeskich, z szesnastoletnim epizodem węgierskim. Następnie w latach 1526 do ostatecznie roku 1763 Mysłowice przechodzą pod panowanie monarchii Habsburgów (Austrii). W wspomnianym roku 1763, po licznych osiemnastowiecznych wojnach pomiędzy Habsburgami a państwem pruskim, ziemie Śląskie wraz z Mysłowicami trafiają w ręce monarchii, a potem cesarstwa pruskiego. Dość szybko dochodzi do rozkwitu Górnego Śląska. Spośród gęstych śląskich lasów zaczynają wyłaniać się nowopowstałe zakłady przemysłowe z hutami i kopalniami na czele. Na przełomie XIX i XX wieku Górny Śląsk staje się znaczącą w całej Europie aglomeracją przemysłową.
11 listopad 1918
Dochodzimy ponownie do roku 1918 i do daty 11 listopada. Państwa centralne wraz z Prusami, przegrywają I Wojnę Światową, utworzenie Państwa Polskiego staje się niepodważalnym faktem. Natomiast Mysłowice formalnie cały czas należą do państwa pruskiego. Na początku 1919 roku dochodzi do konferencji pokojowej w Paryżu, której celem jest po wyniszczającej wojnie, uformowanie nowego ładu i zasad panujących w całej Europie. W pierwszym projekcie tejże konferencji wysuwa się założenia o przyłączeniu Górnego Śląska do tworzącego się państwa polskiego. Jednak nie wszystkim państwom europejskim ten pomysł się podoba. Ostatecznie 28 czerwca 1919 roku uchwalony zostaje Traktat Wersalski. W jego 88 artykule postanawia się, iż o losach Górnego Śląska powinni wypowiedzieć się jego mieszkańcy. Następuje burzliwy i niespokojny okres na Górnym Śląsku, jak i w Mysłowicach.
Fot.3. Józef Piłsudski w Warszawie dokonuje przeglądu oddziałów,
11 listopad 1918. (Fot. Adam Dulęba, Wikipedia)
Niespokojne czasy na Górnym Śląsku 1918-1922
Już 11 stycznia 1919 w Katowicach założona zostaje Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. W miesiącach styczeń-luty 1919 powstaje miejska grupa POW GŚl. w Mysłowicach, formowana także po stronie polskiej na Niwce. Powstają również oddziały m.in. w Brzęczkowicach, Słupnej, Brzezince, Janowie, Kosztowach. Ważną postacią na terenach mysłowickich staje się m.in. Ryszard Mańka. Napięcie wśród ludności na Górnym Śląsku rośnie coraz bardziej.
Fot.4. Ryszard Mańka (Wikipedia)
11 sierpnia 1919 roku dochodzi do wybuchu powszechnego strajku obejmującego wiele zakładów przemysłowych. Uczestniczy w nich około 140 tysięcy pracowników. Wygłaszane są już nie tylko postulaty ekonomiczne, ale także narodowościowe i niepodległościowe wśród strajkujących pochodzenia polskiego. Aby chronić zakłady przemysłowe przed przejęciem przez strajkujących, na tereny zakładowe wprowadzane zostają jednostki Grenzschutzu, tzw. oddziały obrony granicy. Również dzieje się to w Kopalni Mysłowice. Bramy kopalni zostają początkowo zamknięte przed robotnikami i napierającą ludnością. Ostatecznie 15 sierpnia padają pierwsze strzały i dochodzi do mysłowickiej masakry, w której ginie kilku górników oraz ludność cywilna. Wydarzenia te stają się przyczynkiem, a zarazem przyspieszają wybuch przygotowywanego już od pewnego czasu powstania. 18 sierpnia 1919 roku w Mysłowicach rozpoczyna się I Powstanie Śląskie na czele z Ryszardem Mańką. Na wzgórzu Maasego (dzisiejsza ul. Chopina) zgromadziło się około 350 powstańców. W ciągu zaledwie 3 dni walk dochodzi do stłumienia powstania w Mysłowicach. Słabo uzbrojonym formacjom, nie udaje się opanować miasta. Z kierunku z Szopienic do Mysłowic wjeżdża opancerzony pociąg, który ostrzeliwuje oddziały powstańcze. Zaciekle broniona jest zajęta przez powstańców szkoła powszechna na Słupnej. Grupa powstańcza osiadła również na wieży Bismarcka, na wzgórzu słupeckim, która została ostatecznie ostrzelana i uszkodzona zmuszając powstańców do jej opuszczenia. Oddziały powstańcze wycofują się na tereny polskie na kilka miesięcy.
Fot.5. Formacja ochrony pogranicza „Grenzschutz”
na ulicy Oświęcimskiej, Powstanie Śląskie 1919r.
11 lutego 1920 roku na mocy ratyfikowanego Traktatu Wersalskiego, władzę na Górnym Śląsku obejmuje Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa z gen. Henri Le Rondem, jako przewodniczącym. W skład komisji wchodzili przedstawiciele Francji, Wielkiej Brytanii oraz Włoch. Zaniepokojone możliwością przegranej w plebiscycie, polskie ruchy niepodległościowe oraz formacje powstańcze, doprowadzają z 18 na 19 sierpnia 1920 roku do wybucha II Powstania Śląskiego. Tym razem odziały powstańcze, po ciężkich walkach, szybko opanowały Mysłowice. Ryszard Mańka 20 sierpnia zwołał posiedzenie mysłowickiej Rady Miejskiej, ustanowiono Komitet Samoobrony, potem Straż Obywatelską. Ostatecznie II Powstanie Śląskie nie doprowadziło do decydujących rozstrzygnięć.
Plebiscyt i III Powstanie Śląskie
Pod nadzorem Komisji Międzysojuszniczej, 20 marca 1921 roku odbywa się plebiscyt. W samych Mysłowicach za przyjęciem do Polski opowiedziało się 44% głosujących, natomiast za pozostaniem w strukturach państwa niemieckiego prawie 56% uprawnionych do głosowania. Podobnie sytuacja wyglądała w skali całego Górnego Śląska, gdzie w uproszczeniu waga głosów rozłożyła się na korzyść Niemiec w stosunku 60/40. Natomiast warto wspomnieć o wynikach plebiscytu na terenach dzisiejszych dzielnic Mysłowic, czyli Janowa, Słupnej, Brzęczkowic, Brzezinki i Kosztów. Tutaj sytuacja wyglądała odmiennie, bowiem zdecydowana większość mieszkańców opowiadała się za przyłączeniem do Polski (80-90%). Biorąc pod uwagę całościowe, niekorzystne wyniki przeprowadzonego plebiscytu oraz wyraźne domaganie się Niemieckiego Komitetu Plebiscytowego o pozostawienie Górnego Śląska w strukturach państwa niemieckiego, dochodzi do szybkiego formowania się polskich sił powstańczych wspieranych przez Państwo Polskie i do kolejnego wybuchu powstania z 2 na 3 maja 1921 roku. Bez większych walk, pod dowództwem Ryszarda Mańki, Mysłowice wraz z jej administracją zostały w całości przejęte jeszcze 3 maja 1921 roku.
Foto.6. Przysięga powstańcza przy synagodze,
z tyłu szkoły - Plac Wolności, 1921
Ostateczne decyzje podziału Górnego Śląska i konwencja niemiecko-polska
Pomimo trzech zrywów powstańczych i silnych ruchów narodowościowych, o ostatecznej decyzji podziału Górnego Śląska ma zadecydować Rada Ligi Narodów. Dzieje się to dopiero 8 sierpnia 1921 roku. Polsce przyznano 29,5% ziem plebiscytowych wraz z Mysłowicami. Jednakże są to bardzo znaczące przemysłowo tereny, na których żyje prawie połowa ludności. Zdecydowana większość przemysłu górnośląskiego ma znaleźć się w granicach Państwa Polskiego. Po kilkumiesięcznych rokowaniach pomiędzy Niemcami, a Polską, co do szczegółowego i płynnego sposobu przekazania terenów, 15 maja 1922 dochodzi do podpisania konwencji genewskiej zawierającej szereg artykułów regulujących sprawy społeczne, narodowe, polityczne, przemysłowe i ekonomiczne. Niespełna miesiąc po podpisaniu konwencji, następuje formalne przekazywanie przyznanych terenów Górnego Śląska Polsce. Dzieje się to etapami, tereny podzielone są na kilka stref.
20 czerwiec 1922 – przekroczenie granicy w Szopienicach przez Wojska Polskie
20 czerwca 1922 roku na starej granicy rosyjsko-pruskiej w Szopienicach odbywa się wielka uroczystość przejęcia przez Wojsko Polskie kolejnej strefy Górnego Śląska, do której należą również Mysłowice. Uroczystości odbywają się m.in. z udziałem I wojewody śląskiego Józefa Rymery, komisarza plebiscytowego Wojciecha Korfantego oraz generała broni Stanisława Szeptyckiego z jego kompaniom Wojska Polskiego. W przyozdobionych Mysłowicach od samego rana formował się uroczysty polski pochód, który udał się w kierunku granicy w Szopienicach. W uroczystości udział wzięli: członkowie stowarzyszeń polskich, związki, organizacje polityczne i społeczne, przedstawiciele firm i przedsiębiorstw prywatnych. Tym samym Mysłowice zaczynają zapisywać kolejne rozdziały z kart swojej historii, pisane ponownie w języku polskim, tak jak odbywało się to przed wiekami na stronach czerwonej księgi, czyli mysłowickiego protokolarza. Należy tutaj wspomnieć, iż Mysłowie, jak i cały Górny Śląsk wraz ze Śląskiem Cieszyńskim, tworzyły ówcześnie województwo śląskie przynależące do Polski, lecz z szeroką autonomią administracyjną, nadaną jeszcze przed plebiscytem w roku 1920 roku przez Sejm RP.
Fot.7. Starosta katowicki Jan Mildner, wojewoda śląski Józef Rymer,
Wojciech Korfanty i gen. Stanisław Szeptycki,
20 czerwiec 1922 (Muzeum Śląskie w Katowicach)
Literatura
Szerzej o tych oraz o innych ciekawych losach Mysłowic na tle Górnego Śląska oraz Polski, można przeczytać w dwóch obszernych tomach „Historii Mysłowic” napisanych przez profesora Alfreda Sulika. A gdybyśmy chcieli zagłębić się w historię całego Śląska oraz Górnego Śląska, można sięgnąć chociażby po tak ciekawe pozycje wydane niedawno na rynku, jak: „Śląsk i jego dzieje” (wydawnictwo VIA NOVA, 2012), czy „Historia Górnego Śląska” z 2011 roku wydana przez Dom Wspólnoty Polsko-Niemieckiej.
Karol Wieniawski, grudzień 2015
MDH Mysłowice