Praca licencjacka "Rewitalizacja Mysłowic w kontekście przemian historycznych i strukturalnych"

Spis Treści

Wstęp. 3

Rozdział I. Stan badań i przegląd literatury. 5

Rozdział II. Kształtowanie tkanki miejskiej Mysłowic. 10

2.1. Kształtowanie tkanki miejskiej Mysłowic do 1922 roku. 10

2.2. Procesy zmian w kształcie tkanki miejskiej Mysłowic do 1945 roku. 18

2.3. Procesy zmian w tkance miejskiej Mysłowic po 1945 roku. 23

Rozdział III. Problemy tkanki miejskiej Starego Miasta w Mysłowicach. 30

3.1. Problemy urbanistyczne. 30

3.2. Problemy społeczne. 35

3.3. Problemy ekonomiczne. 37

Rozdział IV. Rewitalizacja Starego Miasta – koncepcje i kierunki41

4.1. Rewitalizacja urbanistyczna. 41

4.2. Rewitalizacja społeczno - ekonomiczna. 49

4.3. Estetyzacja przestrzeni publicznej54

4.4. Podsumowanie rewitalizacji i jej wpływ na budowanie tożsamości miejskiej57

Zakończenie. 61

Spis literatury. 62

Spis ilustracji i fotografii64

Wstęp

            Krajobraz kulturowy Mysłowic w dużej mierze odzwierciedla specyfikę Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Miasto swój obecny charakter zawdzięcza głównie rozwojowi przemysłu w drugiej połowie XIX wieku. Budynki zakładów przemysłowych, wysokie kominy i hałdy na dobre wpisały się w krajobraz miasta, a wśród nich wyrosło pełno eklektycznej oraz secesyjnej zabudowy, która była modna w tamtym okresie. Lecz historia tego górnośląskiego miasta jest o wiele bogatsza. Za datę nadania praw miejskich uznaje się 15 grudnia 1360 roku. Ten średniowieczny rodowód Mysłowic świadczy o kształtowaniu miasta na wzór niemiecki, a pozostałością tamtych założeń jest rynek miejski wraz z historycznym układem komunikacyjnym, na którego podstawie wyrosła mysłowicka Starówka.

            Od kiedy historyczne dziedzictwo Mysłowic zaczęło przeplatać się z rozrastającym przemysłem, miasto ulegało coraz to nowym procesom urbanistyczno – społecznym. Było to uzależnione nie tylko od rozwoju przemysłu, ale również przygranicznego charakteru Mysłowic. Istnienie stacji emigracyjnej sprawiło, że miasto funkcjonowało nie tylko dzięki przemysłowi, ale także dzięki przepływowi ludności, a to przełożyło się na różnorodność wśród mieszkańców. Prócz robotników mieszkali tutaj kupcy, rzemieślnicy, którzy często byli przedstawicielami różnych wyznań. Przez miasto przewinęło się kilka ważnych postaci, które często wspominały o pobycie w tym miejscu. Ten okres romantyzmu w historii miasta zakończył wybuch I Wojny Światowej. Zakończenie działań wojennych i późniejsze wydarzenia na Górnym Śląsku sprawiły, że Mysłowice ponownie znalazły się w granicach Rzeczpospolitej. Procesy jakie ze sobą niosła zmiana przynależności państwowej miały przede wszystkim charakter społeczny. II Wojna Światowa oraz późniejszy okres trwania Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, utrzymały tendencję zmian społecznych i nie niosły za sobą znaczących przemian w tkance miejskiej mysłowickiego Starego Miasta. Gdy w 1989 roku doszło do zmian ustrojowych w Polsce, sytuacja takich miejsc jak Starówka w Mysłowicach uległa załamaniu.

            Po restrukturyzacji przemysłu w Polsce, wiele miast i miasteczek o charakterze przemysłowym zaczęło borykać się z poważnymi problemami społeczno – ekonomicznymi. Ich sztandarowe wizytówki w postaci starówek, będące często spuścizną dziejową, ulegały kompletnej degradacji. Nie inaczej jest w przypadku Mysłowic. Obecnie Stare Miasto jest negatywnym przykładem gospodarowania historyczną przestrzenią publiczną miasta. W swym obecnym kształcie przedstawia mnogość ułomności urbanistyczno – społecznych i przestaje być znaczącym punktem na mapie miasta. Dopiero dzisiaj, kiedy postępują procesy degradacyjne, zauważalne jest jak ważnym z punktu widzenia tożsamości miejskiej jest ten rejon miasta. Nie można pozwolić by tak potrzebna dla Mysłowiczan, ale również dla całego regionu, historyczna przestrzeń publiczna Mysłowic zniknęła bezpowrotnie. Przywrócenie przestrzeni publicznej mysłowickiej Starówki dla mieszkańców Mysłowic jest zadaniem bardzo złożonym i wymagającym czasu oraz sporych nakładów finansowych. Proces przywracania Starego Miasta do przestrzeni miejskiej Mysłowic w głównej mierze zależy od kompleksowego zaplanowania organizacji zadań rewitalizacyjnych, jak i współpracy wielu instytucji, od których zależy powodzenie tego zadania.

            Niniejsza praca ma za zadanie ukazać proces rewitalizacji Mysłowic, w kontekście kształtowania tkanki miejskiej na tle historii miasta, wraz ze wszystkimi błędami i zaletami dawnych rozwiązań urbanistycznych, wyszczególnić problemy, z którymi boryka się przestrzeń publiczna Starego Miasta w Mysłowicach oraz ukazać przykłady konkretnych zmian mających na celu poprawę funkcjonowania mysłowickiej Starówki w aspektach urbanistycznych, społecznych i ekonomicznych.

            Rozdział pierwszy jest przedstawieniem stanu badań oraz zbioru literatury i innych materiałów, niezbędnych do zgłębienia podejmowanego tematu. Rozdział drugi poświęcony jest procesowi kształtowania tkanki miejskiej Mysłowic na tle wydarzeń historycznych i jego celem jest wskazanie jak dawne wydarzenia wpłynęły na obecne problemy urbanistyczno – społeczne.

            Rozdział trzeci jest ukazaniem problemów tkanki miejskiej Starego Miasta, z wyszczególnieniem na problemy urbanistyczne, społeczne i ekonomiczne. Rozdział czwarty jest przedstawieniem kierunków, w jakich powinna podążać rewitalizacja urbanistyczna i społeczno – ekonomiczna oraz jak powinna postępować estetyzacja przestrzeni publicznej. W podsumowaniu tego rozdziału jest mowa o wpływie rewitalizacji na poprawę funkcjonowania miasta i budowaniu tożsamości miejskiej mieszkańców Starego Miasta i całych Mysłowic.

Il. 1. Plan miasta Mysłowice z 1590 roku (źródło: Mysłowice. Zarys rozwoju miasta, pod red. W. Długoborskiego, Śląsk, Katowice 1977, s. 26).

           

            Przez kolejne lata Mysłowice rozwijały się powolnie. Na mapie przedstawione powyżej można zobaczyć jak miasto wyglądało przed końcem XVI wieku. Ten kształt przez prawie 200 lat nie ulegał zmianie. Dopiero wejście ziem śląskich do korony czeskiej spowodowało istotne zmiany w specyfice miasta. Powstał browar miejski, wybudowano Kościół św. Krzyża, ośmioboczną budowlę, która swoim charakterem i położeniem nawiązywała do biblijnego położenia góry Golgoty.

Fot. 1. Kościół św. Krzyża w Mysłowicach, 2013 rok (źródło: http://www.myslowice.pl/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku).

Pierwsze zapiski dotyczące istnienia tego kościoła datuje się na 1590 rok[27]. Kościół był budowlą orientowaną. Ośmioboczny kształt budowli miał charakter nawigacyjny. Wezwanie kościoła nie jest przypadkowe i ma ścisły związek z położeniem kościoła. Kościoły pod tym wezwaniem budowano w pewnej odległości od centrum miasta na wzniesieniu. Jak już wyżej zostało wspomniane miało to na celu symboliczne nawiązanie do położenia Golgoty względem Jerozolimy. Tego typu budowle były charakterystyczne dla ziem czeskich w XV i XVI wieku. Do dzisiaj możemy oglądać podobne kościoły w Bytomiu przy ulicy Krakowskiej lub czeskiej Opavie przy ulicy Raciborskiej.

            Istotnym zwrotem w historii miasta jest przejście Mysłowic we władanie Habsburgów. W 1526 roku w bitwie pod Mochaczem zginął król Czech i Węgier, Ludwik II Jagiellończyk[28]. Po nim tron objął arcyksiążę austriacki, Ferdynand I. Jednocześnie opanował on także Górny Śląsk, który stał się częścią składowa monarchii habsburskiej do 1763 roku. Przez ten okres Mysłowice borykały się z różnymi wojnami, epidemiami i powodziami. W 1587 roku wojska Jana Zamoyskiego doszczętnie splądrowały i zniszczyły miasto[29]. Lata wojny trzydziestoletniej również dawały się we znaki mieszkańcom. Dopiero w 1763 roku kiedy to zakończono siedmioletnią Wojnę Śląską, Mysłowice przeszły we władanie Prus. Właścicielami dóbr mysłowickich stali się członkowie rodu Mieroszewskich. Mimo iż Mysłowice miały tradycje miejskie, to po wielu ciężkich okresach swojej historii miasta nie przypominały. Wedle znowelizowanego prawa pruskiego miasto zasługiwało jedynie na status osady targowej. Dopiero w 1852 roku dzięki staraniom władz lokalnych, Mysłowice odzyskały prawa miejskie. Już na początku XIX wieku w okolicach Mysłowic rozpoczęło swoją działalność kilkadziesiąt hut cynku i odkrywkowych kopalni węgla kamiennego. Początek tego wieku niósł także ze sobą inne zmiany. Po upadku Napoleona zwołano Kongres Wiedeński, którego postanowienia usankcjonowały nowe granice Państw w Europie i w przypadku Mysłowic sprawiły, że miasto znalazło się na trójstyku granic trzech wielkich mocarstw: Prus, Austrowęgier i Rosji, a to spowodowało, że Mysłowice po krótkim okresie ekspansji Prus na wschód ponownie stały się miastem granicznym.

            W 1837 roku utworzono w mieście pierwszą, dużą, kopalnię węgla pod nazwą Danzig[30]. Wraz z jej powstaniem postępowała budowa kolonii robotniczej Piasek. W 1846 roku otwarto Kolej Żelazną z Wrocławia, aż do granicy Państwa w miejscowości Słupna. To wydarzenie miało bardzo ważne znaczenie z punktu widzenia gospodarczego, lecz również odcisnęło piętno na dalszym rozwoju Starówki. Linia kolejowa na odcinku Starego Miasta została poprowadzona równolegle do biegu rzeki Przemszy i wysokim nasypem zamknęła miasto od strony zachodniej. Pomiędzy koleją a rzeką odległość wynosi niecały kilometr, a to spowodowało że Stare Miasto aby móc się rozwijać musiało się rozbudowywać w kierunkach północnym i południowym.

 

Il. 2. Rynek z Ratuszem, 1856 rok (źródło: http://www.mdhmyslowice.pl/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku, rys. L. Czarnota).

Jeszcze do końca XIX wieku w Mysłowicach dominowała zabudowa drewniana. Nowoczesna na tamten czas zabudowa zaczęła powstawać w rejonie nowego dworca kolejowego. Powstawały nowe ulicy i reprezentacyjne place. Zmienił się historyczny bieg ulic. Kolej przecięła ówcześnie szlak dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej co spowodowało, że straciła swoje dawne znaczenie, a to dało możliwość stworzenia nowej tkanki miejskiej. Ulica Grunwaldzka wychodząca z rynku kończyła swój bieg na placu Wolności, który w tamtym okresie nazywany był placem Wilhelma. Sam plac stał się reprezentacyjnym punktem miasta. To tutaj ulokowano ratusz, dwie szkoły, synagogę, hotel oraz reprezentacyjne budynki mieszkalne.

 

Fot. 3. Budowa osiedla Zachęta. Ul. Wojska Polskiego, lata 30' XX wieku (źródło: zbiory własne).

To zachodnia część miasta zaczęła przejmować miano obszaru prestiżowego Mysłowic. Ograniczona przestrzeń publiczna Starego Miasta nie dawała możliwości rozwoju funkcji przeznaczonych dla wyższych warstw społecznych i dlatego właśnie enklawa prestiżu przesunęła się na zachód. Zupełnie nowe budownictwo zapewniało o wiele wyższy komfort mieszkania niż miało to miejsce w przypadku eklektycznej zabudowy Starówki. Ten rejon został zamieszkany w większości przez szeroko rozumianą inteligencję. Mysłowice zaczęły się rozrastać również w kierunku południowym od ulicy Mikołowskiej. Sztandarową inwestycją tego okresu była budowa ogromnego gmachu polskiego gimnazjum zlokalizowanego w rejonie ulic Mickiewicza i Armii Krajowej. Był on zaprojektowany w modnym na tamten czas stylu modernistycznym.

Fot. 4. Gimnazjum nr 2 w Mysłowicach, 2003 rok (źródło: http://www.myslowice.pl/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku).

 

            Po wybuchu II Wojny Światowej wejście wojsk niemieckich nie wywołało w Mysłowicach większego poruszenia. Starsza część mieszkańców urodzona jeszcze w Prusach odebrała to bardziej jako przywrócenie do państwowości pruskiej na zasadach Rzeszy hitlerowskiej[40]. Rozczarowani polskimi władzami liczyli, że nadejście nowej władzy z Niemiec spowoduje poprawę życia, zwłaszcza mieszkańców pochodzenia niemieckiego i powróci się do romantycznej epoki świetności Mysłowic z przełomu XIX i XX wieku, lecz nikt nie spodziewał się jak rygorystyczna i opresyjna będzie nowa władza. Okres panowania hitlerowców w Mysłowicach nie wpłynął zasadniczo na wygląd miasta, gdyż nie zdołali oni poczynić żadnych znaczących inwestycji.

Fot. 5. Wystąpienie hitlerowców na mysłowickim rynku, 1940 rok (źródło: zbiory własne).

            Okres międzywojenny w Mysłowicach nie odznaczał się zmianami w tkance miejskiej Starego Miasta. Pierwsze lata po wojnie i okresie powstań były czasem na uregulowanie sytuacji społecznej mieszkańców miasta. Starówka w swym charakterze nadal pozostawało główną strefą handlowo - usługową na mapie Mysłowic, nawet mimo przeniesienia funkcji targowych w inny rejon miasta. Nie zdołano poczynić w tym czasie żadnych znaczących regulacji urbanistycznych, ani także zwiększyć możliwości zaspokajania potrzeb mieszkańców, lecz nakreślono kierunek rozwoju miasta w oparciu o wykorzystanie rzeki.

2.3. Procesy zmian w tkance miejskiej Mysłowic po 1945 roku

            Mysłowice w trakcie trwania wojny szczęśliwie nie poniosły poważnego uszczerbku w postaci zniszczonej infrastruktury lub zabudowy. Na przełomie 1944 i 1945 roku, gdy siły niemieckie wycofywały się z rejonu Mysłowic pod naporem zaskakująco silnej ofensywy Armii Czerwonej, wojska Wehrmachtu zdołały zniszczyć most na Czarnej Przemszy, co miało opóźnić atak czerwonoarmistów[41]. To jednak nie powstrzymało wojsk radzieckich i Niemcy nie zdążyli zniszczyć Mysłowic tak jak to robili w przypadku innych miast, np.: Nysy czy Elbląga. Wejście Armii Czerwonej do miasta postawiło Mysłowice nie tylko w szczególnym położeniu, gdzie ośrodki miejskie z zachowaną infrastrukturą przemysłową, logistyczną oraz mieszkaniową miały odegrać strategiczną rolę w powojennej odbudowie kraju, ale także sprawiło, że miasto znalazło się nowej rzeczywistości geopolitycznej. Dnia 28 stycznia 1945 roku zgromadzenie mieszkańców miasta powołało pierwszego po wojennej zawierusze Burmistrza, Augustyna Muszała, lecz już po dwóch dniach jego miejsce zajął dr Alfons Steller. Obaj Panowie nie cieszyli się jednak zaufaniem terenowych nowych władz. Już w połowie lutego stanowisko Burmistrza przekazano działaczowi Polskiej Partii Robotniczej z terenu Zagłębia Dąbrowskiego, Ludwikowi Koperczakowi. Do kolejnej rotacji na tym stanowisku doszło w lipcu tego samego roku i funkcję Burmistrza przejął inny działacz PPR Feliks Świerczak. W tym czasie mysłowicki ratusz stał się siedzibą Miejskiej Rady Narodowej. Fundamentem nowego ładu stały się nowo sformowane oddziały Milicji Obywatelskiej, Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej oraz Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.

            Już po oficjalnym zakończeniu działań wojennych w Europie, środowiska komunistyczne rozpoczęły dążenia do umacniania swoich struktur w Polsce. Wraz z normalizacją życia codziennego mieszkańców Polski, postępowała również centralizacja i konsolidacja władzy. Poważnym krokiem ku zdobyciu władzy przez środowiska lewicowe było sfałszowanie wyborów do Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku. Natomiast w grudniu 1948 odbył się kongres zjednoczeniowy Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, którego efektem było zainicjowanie powstania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[42]. Jednymi z pierwszych, ważnych decyzji władz było zaangażowanie w odbudowę stolicy sił z całego kraju oraz realizacja planów, które miały na celu zwiększenie siły gospodarczej kraju i zapewnienie jego mieszkańcom podstaw egzystencjalnych. Z punktu widzenia interesów Górnego Śląska, centralizacja uderzała w niezależność tego regionu. Już w 1945 roku, a dokładniej 6 maja, decyzją dekretu przyjętego przez Krajową Radę Narodową zniesiono autonomię Górnego Śląska[43]. Dekret ten z punktu widzenia prawa był nielegalny, gdyż nie brał pod uwagę artykułu 44 Statutu Organicznego o Autonomii Górnego Śląska, który mówił, iż zniesienie autonomii jest możliwe tylko wtedy, gdy wyrazi na to zgodę Sejm Śląski. Takiej zgody nigdy nie uzyskano, lecz w praktyce nikt nie stawiał oporu nowej władzy. Konsekwencją tego było uzyskanie przez władze centralne możliwości nieograniczonego wykorzystywania bogactw i dóbr ziem górnośląskich.

            W początkowym okresie trwania Polski Ludowej, w Mysłowicach szczególny nacisk kładziono na rozwój przemysłu ciężkiego. Wytyczne Planu Sześcioletniego zakładały, że Śląsk z racji silnie skoncentrowanego przemysłu będzie zwiększał produkcję stali i wydobycie węgla[44]. W Mysłowicach skutkowało to rozbudową Kopalni Węgla Kamiennego Mysłowice oraz budową zupełnie nowego zakładu wydobywczego o nazwie Wesoła II, którego otwarcie nastąpiło już w 1952 roku. Zwiększenie wydajności górnictwa poskutkowało także rozwojem zakładów kooperujących z kopalniami takich jak Przedsiębiorstwo Robót Górniczych czy DEHAK – przedsiębiorstwa specjalizującego się w tworzeniu systemów automatyzacji i mechanizacji w górnictwie. O sile gospodarczej Mysłowic stanowiły także zakłady przemysłowe związane z innymi dziedzinami wytwórstwa i usług: zakłady meblarskie M. Robak, fabryka porcelany elektrotechnicznej A-16, zakład mięsny Mysłowice, kombinat warzywniczo – ogrodniczy, zakład wytwórstwa urządzeń elektromechanicznych Zelmech – Domgos, przedsiębiorstwo budownictwa mieszkaniowego Kom-bud oraz Transgór - przedsiębiorstwo transportowe.

            Wraz z nastawieniem miasta na rozwój przemysłu doszło do znaczących zmian społecznych. Znaczenie inteligencji ograniczono do minimum i w pierwszej kolejności honorowano robotników. Z racji rosnącego znaczenia przemysłu, rejon Starego Miasta zaczęto zasiedlać pracownikami pobliskiej kopalni i innych zakładów przemysłowych. Miejsce, które do niedawna było zamieszkiwane przez ludność dobrze wykształconą, zasiedlono osobami, o słabym wykształceniu z wiejskich rejonów Polski. Były to osoby nieprzystosowane do funkcjonowania w przestrzeni miejskiej i dopiero rozpoczynały adaptację z tkanką miejską. By wspomóc proces adaptacji nowych mieszkańców, szczególny nacisk postawiono na propagowanie kultury. Powstawały chóry, zespoły muzyczne, wybudowano kilka placówek kultury oraz utworzono kina. Najsłynniejsze z nich to Piast, Znicz i Dar Górnika przemianowany później na Kosmos II. Oprócz tego, w mieście zaczęto budować nowe szkoły. W ramach krajowego programu budowy szkół z okazji tysiąclecia Państwa Polskiego, w Mysłowicach wybudowano na tamten czas aż pięć szkół. Infrastruktura szkolna rozwijała się nadal w późniejszych latach co skutkowało powstawaniem nowych obiektów edukacyjnych, ale także pływalni i innych obiektów sportowych. Największym problemem z jakim borykały się Mysłowice był bardzo wysoki głód mieszkaniowy, spowodowany dużym napływem ludności z innych rejonów kraju. Pojedyncze budynki budowane w ramach plombowania śródmiejskiej tkanki były dalece niewystarczające. W 1973 roku powołano fabrykę domów prefabrykowanych WK-70, dzięki której można było o wiele efektywniej budować nowe budynki mieszkalne. Kolejnym, podobnym zakładem była fabryka domów jednorodzinnych Sigma, która specjalizowała się w budowie domów jednorodzinnych w zabudowie szeregowej. Rozpoczęły się budowy nowych osiedli mieszkaniowych: Bończyk, Wielka Skotnica, Brzęczkowice, Różyckiego/Nowowiejskiego. Osiedla te, jak większość zabudowy okresu powojennego charakteryzowały się modernistycznym pojmowaniem przestrzeni, a to determinowało pewne założenia. Przede wszystkim osiedla te miały być zaopatrzone w całą potrzebną infrastrukturę, by stać się miejscami samowystarczalnymi, lecz ze względu na ograniczenia ekonomiczne postępowało to powoli, a głównym ośrodkiem handlowo – usługowym nadal pozostawało Stare Miasto dysponujące szeroką ofertą produktów i usług dla ludności.

            1973 rok to był szczególny czas dla historycznego centrum miasta. Właśnie w tym roku rozpoczęto I etap przebudowy śródmieścia. W celu udrożnienia ruchu w kierunku Krakowa postanowiono o wyburzeniu kwartału kamienic przy placu Wolności, ulicy Grunwaldzkiej oraz Krakowskiej. Taki zabieg pozwolił utworzyć przejście podziemne pod ulicą Krakowską i jednocześnie zmienił historyczny układ ulic. Innym kwartałem kamienic, który wyburzono był kwartał w rejonie ulic Kaczej i Strumieńskiego. Był to jedyny, położony tak blisko rzeki kwartał kamienic i był reprezentacyjnym frontem wodnym. Wyburzenie go nastąpiło w latach sześćdziesiątych, a w jego miejscu postawiono cztery wolno stojące budynki wielorodzinne zaprojektowanie w duchu modernizmu. Założeń ingerencji w historyczną tkankę miejską Mysłowic zapewne było więcej, lecz nie zachowały się żadne plany dotyczące projektu przebudowy śródmieścia.

Fot. 6. Ulica Kacza. Fragment od strony rzeki Czarnej Przemszy, lata 60’ XX wieku

Fot. 7. Wyburzanie wschodniej pierzei mysłowickiego rynku, 1986 rok (źródło: zbiory własne).

Pojawiała się za to nowa architektura w rejonie Starego Miasta. W końcówce lat 70' u zbiegu ulic Krakowskiej i Towarowej wybudowano Dom Handlowy Centrum, rozbudowano ratusz miejski o nową przybudówkę. Architektura tych budowli nie wpisywała się w żaden sposób, w zabytkowy charakter centrum miasta. Były to budynki zaprojektowanie w nurcie popularnego w tamtym okresie socmodernizmu i wprowadziły swą odrębnością chaos estetyczny.

            Kolejne lata były już jedynie okresem stagnacji. Po tzw. złotej dekadzie Gierka nastąpiło poważne załamanie ekonomiczne w kraju. Co prawda na Śląsku cały czas powstawały kolejne budynki mieszkalne, lecz budowa infrastruktury drogowej nie postępowała. Planowane obwodnice, które miały odciążyć śródmieście Mysłowic pozostały jedynie na papierze. Także transport publiczny pozostawiał wiele do życzenia. Mysłowice w całej, swojej urbanistycznej specyfice nigdy nie zapewniały odpowiedniego sposobu przemieszczania się mieszkańcom. Kiedy to jeszcze przed II Wojną Światową, wieś Brzęczkowice, która miała być wcielona do Mysłowic, w ramach zgody zażądała od mysłowickich władz elektryfikacji wsi i doprowadzenia tramwaju, tak miasto nigdy tych żądań nie spełniło. Nawet kilkadziesiąt lat później, po wybudowaniu w Brzęczkowicach największego, miejskiego osiedla, transport szynowy nie odgrywał tam szczególnej roli. Studium transportowe wykonane w latach 80', choć bardzo dobre, pozostało jedynie studium.

Rozdział III. Problemy tkanki miejskiej Starego Miasta w Mysłowicach

            Opisując problemy tkanki Starego Miasta należy się skupić na trzech podstawowych filarach funkcjonowania obszaru miejskiego: urbanistyce, sytuacji społecznej oraz sytuacji ekonomicznej miasta. Rozwijając poszczególne z nich istotne jest pochylenie się nad każdą z dziedzin włączających się nierozerwalnie w dany filar i wyszczególnienie z nich błędów wpływających na złe lub szkodliwe funkcjonowanie danego obszaru życia tkanki miejskiej.

3.1. Problemy urbanistyczne

            Historia tworzenia tkanki Starego Miasta, które dzisiaj można oglądać, ujawniła główne błędy urbanistyczne z jakimi boryka się ta część Mysłowic. Jednakże w obecnej sytuacji istotne jest spojrzenie w szerszym spectrum. Mysłowice administracyjnie są częścią wielkiego obszaru miejskiego – konurbacji katowickiej.

Il. 5. Mapa obszaru konurbacji katowickiej, 2012 rok (źródło: http://www.wazki.pl/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku).

Położenie Mysłowic pomiędzy Stolicą Województwa – Katowicami, a większymi miastami jak Sosnowiec czy Jaworzno sprowadza miasto do roli miasta przelotowego. Mysłowice, z racji swojej wielkości, w konurbacji górnośląskiej nie odgrywają znaczącej roli mimo posiadania węzła dróg S1 i A4 łączących północ z południem kraju oraz wschód z zachodem. To powoduje, że miasto jest niskiej atrakcyjności w zakresie zamieszkania i lokowania biznesu, a to źle wpływa na możliwości rozwojowe wewnątrz miasta.

Trudno na dzisiaj określić gdzie znajduje się centrum ruchu miejskiego. Mysłowice są miastem niespójnym. Dzielą się na dwie części: mniejszą, miejską na północ od autostrady A4 z częścią historyczno – administracyjną leżącą na uboczu w północno – wschodniej części granic miasta oraz większą, przedmiejską, rozpościerającą się w kierunku południowym.

Il. 6. Mapa miasta Mysłowice, 2009 rok (źródło: http://www.bip.myslowice.pl/, dostęp 28 sierpnia 2015 roku).

Taka specyfika urbanistyczna powoduje, że mieszkańcy południowej części miasta nie utożsamiają się z Mysłowicami tak mocno jak ma to miejsce w części północnej. Ten stan pogłębi budowa kolejnej bariery urbanistycznej w postaci Drogowej Trasy Średnicowej w kierunku Jaworzna, która to przechodząc przez Kąt Trzech Cesarzy w kierunku zachodnim oddzieli największe mysłowickie osiedle, Brzęczkowice, od północnej części miasta i sprawi, że ruch kołowy z tego rejonu skutecznie będzie omijać centrum[47].

            Rozproszony i ograniczony ruch wewnętrzny w północnej części Mysłowic, sprawia że tkanka Starego Miasta obumiera. Ku temu przemawiają także inne aspekty. Przede wszystkim specyfika samej Starówki, która jest ograniczona w swym kształcie przez linię kolejową od zachodu i rzekę graniczną od wschodu. Do tego rejonu miasta, mieszkańcy mogą się dostać jedynie przez dwa istniejące wloty pieszo – kołowe: w ciągu ulicy Krakowskiej, będącej częścią Drogi Krajowej nr 79, pod wiaduktem kolejowym oraz w ciągu ulicy Bytomskiej również pod wiaduktem. Taka forma organizacji połączeń ze Starym Miastem, jest dużym ograniczeniem ze względu na swoje parametry techniczne. Istniejące rozwiązanie powoduje, iż przedostanie się do tej części miasta jest znacznie utrudnione dla ruchu pojazdów, ale również dla mieszkańców dzielnic leżących na zachód od Starego Miasta, którzy chcą się dostać w obręb Starówki pieszo.

Il. 7. Fragment Planu Miasta Mysłowice, Stare Miasto, 2008 rok (źródło: http://www.myslowice.celniej.pl/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku).

            Tego stanu nie poprawia forma organizacji transportu publicznego. Transport zbiorowy w mieście nie jest alternatywą dla transportu indywidualnego. Aktualnie forma w jakiej funkcjonuje nie stanowi podstaw do możliwości ograniczenia indywidualnej formy transportu, na rzecz komunikacji publicznej w centrum Mysłowic. Prócz tramwaju linii nr 14, która łączy dworzec kolejowy z dzielnicą Piasek, a dalej Katowicami, z 26 linii autobusowych funkcjonujących na terenie Mysłowic aż trzynaście wjeżdża w rejon Starego Miasta[48]. Nie jest to oferta zaspokajająca potrzeby mieszkańców różnych dzielnic, gdyż jedynie sześć z nich dowozi ludzi w rejon mysłowickiego rynku, natomiast żadna nie dowozi do budynku Urzędu Miasta. Komunikacji nocnej w tym rejonie brak. Główną osią dla transportu publicznego w Mysłowicach jest ciąg ulicy Katowickiej, przechodzącej dalej w Oświęcimską. To na tej osi odbywa się największy ruch transportu publicznego. Oś omija Stare Miasto i poprzez obecną lokalizację przystanków nie pozwala na łatwy dostęp do niego. Również oferta usług transportu publicznego w zakresie kosztów i czasu przejazdu, informacji pasażerskiej oraz możliwości przesiadania się na inne rodzaje lokomocji, nie przystaje do potrzeb mieszkańców.

            Stare Miasto jest obecne przykładem złej organizacji ruchu. Ulice okalające kwartały kamienic są przystosowane do ruchu dwukierunkowego. Tylko rejon placu Wolności, ulic: Powstańców i Strażackiej oraz nielicznych ulic w północnej części Starówki jest objęty ruchem jednokierunkowym, lecz parametry techniczne tych ulic bardzo się różnią co nie zawsze stanowi logiczną podstawę do takiej organizacji ruchu. Brakuje także dobrze zorganizowanych miejsc postojowych. Szerokość traktów pieszych jest niewystarczająca i nie zapewnia swobody poruszania się. Należy też zwrócić uwagę na kompletny brak organizacji ruchu rowerów. Brakuje ścieżek rowerowych, a co za tym idzie całej infrastruktury regulującej poruszanie się tym środkiem transportu. Ulic wyłączonych z ruchu kołowego przeznaczonych na deptaki nie ma.

Stan wielu budynków na Starym Mieście jest zły. Większość zabudowy jest zamieszkała, lecz nie brakuje w tym rejonie pustostanów. Mimo starań Miejskiego Zakładu Gospodarki Komunalnej, ciągle brakuje funduszy na remonty bieżące[49]. W ostatnich latach udało się wyremontować kilkadziesiąt elewacji budynków na Starówce, lecz jest to kropla w morzu potrzeb i ma charakter zabiegów powierzchniowych, kosmetycznych. Wiele budynków wymaga remontów kapitalnych, począwszy od fundamentów i piwnic, kończąc na poddaszach i dachach. Ratowanie tych budynków jest uzasadnione przez zabytkowy charakter większości z nich.

Fot. 10. Pustostany, ul. Przemszy, 2015 rok (źródło: http://www.panoramio.com/, dostęp 28 sierpnia 2015 roku).

Znakomita większość zabudowy pochodzi z początku XX wieku, ale są też budynki, które liczą sobie prawie 150 lat. Stare budownictwo, choć trwałe, niesie ze sobą pewne ograniczenia wywodzące się z techniki budowlanej tamtego okresu w architekturze. Mieszkańcy mysłowickich kwartałów Starego Miasta borykają się przede wszystkim ze złym doświetleniem pomieszczeń. Taki stan rzeczy wynika z ograniczonej wielkości okien, wysokości budynków, orientacji przestrzennej ukształtowania terenu oraz innych barier urbanistycznych. Dyskomfort mieszkania w zabudowie kwartalnej Starego Miasta powiela także zagęszczenie zabudowy. Oficyny przyległe do kamienic ograniczają przestrzeń wewnątrz kwartałów. Prócz tego, że powielają problem doświetlenia mieszkań, to w dodatku mają zły wpływ na wentylację i ogólny obieg powietrza. W zakresie psychologii miejskiej, oficyny sprawiają wrażenie przytłoczenia i zaburzają poczucie wspólnoty wśród mieszkańców danego kwartału. Zabierają podstawową przestrzeń życiową i nie pomagają w integracji międzyludzkiej. Takie budownictwo nie stanowi żadnej alternatywy mieszkaniowej i jest ono przeznaczone jedynie dla najuboższych warstw społecznych.

            Problemy urbanistyczne Starego Miasta są głównym powodem złego funkcjonowania tej przestrzeni publicznej. To one oddziałują na część problemów socjologicznych mieszkańców Starówki, gdyż życie w przestrzeni nieprzyjaznej nie pozwala na swobodny rozwój osobisty. Dotyczy to również innych mieszkańców Mysłowic, ponieważ skala trudności w przedostaniu się do Starego Miasta zniechęca do odwiedzin, a to powoduje ograniczenie znaczenia ekonomicznego. Mnogość i złożoność tych problemów powoduje, że piętrzą się trudności w zapobieganiu dalszej degradacji tego obszaru, a brak zaplanowanych działań nie powstrzymuje tych tendencji.

3.2. Problemy społeczne

            Sytuacja związana z liczbą w ludności w Mysłowicach na tle innych miast w Konurbacji Katowickiej jest dosyć stabilna[50]. Liczba mieszkańców od 2000 roku oscyluje w okolicach ~75000 i choć ma tendencje spadkowe, to spadek liczby mieszkańców jest bardzo powolny. Ponad połowę mieszkańców miasta stanowią kobiety. Na każde 100 kobiet przypada 94 mężczyzn[51]. Liczba urodzeń w mieście w latach 2002 – 2009 miała charakter zwyżkowy, lecz po tym okresie nastąpił nieznaczny spadek. W stosunku do liczby zgonów, których było w 2014 roku 732, liczba urodzeń wynosiła 720 co spowodowało, że saldo urodzeń jest ujemne. Mysłowice są również miastem odznaczającym się wolnym procesem starzenia się mieszkańców. Osoby będące w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym stanowią 82,2% wszystkich mieszkańców, z czego ci pierwsi stanowią 17,2%, a drudzy 65% całej liczby mieszkańców Mysłowic. Najwięcej mieszkańców w grupach wiekowych mieści się w przedziałach 25 – 29 lat, 30 – 34 lat oraz 55 – 59 lat. Na tle innych miast w Polsce jest to dobry wynik, a zważając na ogólne tendencje starzenia się ludności w Polsce, jest także dobrym prognostykiem na przyszłość. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 30 czerwca 2014 roku przeciętna stopa bezrobocia wynosiła w Mysłowicach 9,1% co jest bardzo dobrym wynikiem nie tylko wśród miast na prawach powiatu w Województwie Śląskim, ale także w skali kraju[52]. W dziedzinie wykształcenia również nastąpiła poprawa. Ponad połowa mieszkańców wieku +20 posiada wykształcenie wyższe lub średnie. Obniżyła się za to liczba osób z wykształceniem zawodowym z 30% w 2002 roku do 22% w 2014 roku. Liczba osób bez ukończonego wykształcenia podstawowego i wykształcenia szkolnego oscyluje w okolicach 1%.

            W Mysłowicach jest zauważalny podział miasta ze względu na rozwarstwienie społeczne. Wynika on przede wszystkim ze względu na sytuacje ekonomiczną mieszkańców, ale także ze względu na urbanistykę danego rejonu Mysłowic. Dzielnice południowe są typowo dzielnicami podmiejskimi z zabudową jednorodzinną. Wśród nich znajdują się enklawy zabudowy willowej co sprawia, że ta część miasta jest kojarzona z najbardziej zamożnymi mieszkańcami. Modernistyczne osiedla w Mysłowicach oraz część śródmiejska Mysłowic są zamieszkałe w znakomitej większości przez ludność średnio zamożną. Dzielnicami, które są zdominowane przez najniższe warstwy społeczne są dzielnice stare lub poprzemysłowe. Wśród nich można wymienić dzielnice Piasek, Rymera oraz Stare Miasto. Są to najniebezpieczniejsze dzielnice w mieście charakteryzujące się największym odsetkiem rozbojów i często występują w nich zjawiska patologiczne[53].

            W przypadku Starego Miasta lokowanie mieszkańców najniższych warstw rozpoczęto zaraz po wojnie. Było to spowodowane potrzebą zapewnienia minimum socjalnego osobom przybywającym do pracy w kopalni Mysłowice. W ten sposób słabo wykształcona siła robocza z wiejskich rejonów Polski, o wysokim stopniu zacofania, kompletnie nieprzystosowana do życia w mieście, zasiedliła rejon Starego Miasta. Mimo wzrostu poziomu edukacji kolejne pokolenia, które również zajmowały się pracą w przemyśle nie były w stanie podnieść swojego statusu społecznego, a co się z tym wiąże świadomości i wrażliwości społecznej. Wraz z załamaniem sytuacji gospodarczej i rozpoczęciu restrukturyzacji wiele osób straciło pracę, zarobki oraz przywileje uległy ograniczeniu. Brak innego rodzaju wykształcenia, dodatkowych umiejętności, przyzwyczajenie do zawodu oraz brak narzędzi aktywizacji zawodowej doprowadziły do sytuacji, w której ludzie bez pracy i podstawowych środków do życia ulegali załamaniu psychicznemu. To z kolei spowodowało narastanie patologii takich jak kradzieże, rozboje czy pijaństwo. Dochodziło również do prób samobójczych. Odbijało się to negatywnie na życiu wspólnoty Starego Miasta, a w konsekwencji doprowadziło do wykluczenia społecznego dużej części mieszkańców. Dzisiaj Stare Miasto, nieobjęte planem zagospodarowania przestrzennego, jest przedmiotem dewastacji przez własnych mieszkańców. Kształt i wygląd tej okolicy nie wpływa pozytywnie na zmianę postawy społecznej jej mieszkańców. Przygnębiające otoczenie wpływa na ogólne złe samopoczucie, jak i negatywne zachowania społeczne, które to odbijają się na umiejętnościach interpersonalnych, umiejętnościach naukowych i zawodowych oraz poczuciu wartości osób mieszkających w tym rejonie.

Postrzeganie Starego Miasta przez mieszkańców innych, mysłowickich dzielnic jest negatywne. Obraz tego miejsca, wytworzony głównie przez jego mieszkańców, ale również zaniedbania w zakresie pielęgnowania tej przestrzeni, sprawiają że w świadomości Mysłowiczan jest to miejsce odpychające i niebezpieczne. Brak zainteresowania przestrzenią publiczną mysłowickiej Starówki przez mieszkańców miasta, jest nie tylko wynikiem negatywnego postrzegania, ale również specyfiki urbanistycznej i położenia miasta. Jak wyżej zostało wspomniane, bliskość większych i lepiej rozwiniętych ośrodków miejskich wpływa na znaczny odpływ mieszkańców Mysłowic, szukających przyjaznej przestrzeni publicznej.

            Problemy społeczne dotyczące funkcjonowania Starego Miasta w Mysłowicach są wynikiem wieloletnich zaniedbań w dziedzinie zapobiegania degradacji obszarów miejskich. Część z tych problemów jest determinowana przez urbanistykę, lecz głównym powodem w ujęciu socjologicznym, dla którego Stare Miasto jest omijane przez mieszkańców miasta, są patologiczne zachowania mieszkańców tego rejonu. Brak poczucia bezpieczeństwa i obcowania z przyjazną przestrzenią powodują, iż Mysłowiczanie obierają kierunki o wyższym standardzie, w celu zaspokojenia własnych potrzeb społecznych.

3.3. Problemy ekonomiczne

            Mysłowice wyszły obronną ręką z przemian ustrojowych rozpoczętych w 1989 roku. Pomimo wielu restrukturyzacji, zamknięć lub wygaszania zakładów pracy, miasto nie uległo zapaści społeczno – ekonomicznej. Największy zakład przemysłowy KWK Mysłowice udało się utrzymać w działaniu przez 19 lat co pozwoliło na stopniowe, a nie szokowe restrukturyzowanie zakładu. Połączenie z kopalnią Wesoła pozwoliło wielu pracownikom kontynuować pracę w górnictwie. Upadły natomiast zakłady z dziedzin przemysłu takich jak wsparcie górnictwa czy budownictwo. W zamian pojawiło się kilkadziesiąt nowych, prywatnych przedsiębiorstw, z których większość po dziś dzień daje zatrudnienie mieszkańcom Mysłowic.

            Jak już wyżej zostało wspomniane, Mysłowice w zakresie poziomu bezrobocia stoją na bardzo dobrym poziomie. Wysokie zatrudnienie wśród mieszkańców nie przekłada się jednak na wysokie zarobki. Przeciętne wynagrodzenie w Mysłowicach w 2014 roku wynosiło 2896 zł brutto[54]. Jest to o 632 zł mniej niż w całym Województwie Śląskim oraz o 804 zł mniej niż w całym kraju. To przekłada się na niższą siłę nabywczą mieszkańców miasta, jednak trzeba zauważyć, że w latach 2004 – 2011 wzrost dochodów mieszkańców Mysłowic był powyżej średniej dla innych miast wchodzących w skład Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego[55].

            Sektor przemysłowy rozproszony jest na terenie całego miasta i opiera się głównie o zakłady należące do prywatnych przedsiębiorców lub kapitału zagranicznego. Wśród nich należy wyróżnić największe firmy takiej jak Manuli Hydraulics, Ferona czy Schmolz + Bickenbach. Sektor usług kumuluje się przede wszystkim w centrum Mysłowic. To tutaj znajduje się najwięcej placówek bankowych, gastronomicznych, przychodni zdrowia, szpitali, aptek i innych, lecz jest on rozbudowany poprzez działanie na terenie miasta centrów usług logistycznych, które są ulokowane w dzielnicy Kosztowy. Sektor handlu jest obecnie największym sektorem gospodarczym miasta i skupia się obecnie wokół lokalnych centrów sprzedaży. Dyskonty, markety i małe sklepy należące do sieci handlowych skutecznie opanowały rynek handlu w Mysłowicach zmniejszając udział handlu indywidualnego oraz zmniejszając znaczenie handlu targowego. Na terenie miasta działa obecnie dwanaście dyskontów, dwa markety i jeden hipermarket. Giełda jak i dwa główne targowiska w mieście zostały rozlokowane na obrzeżach miasta co mocno ograniczyło ich działanie. W Mysłowicach działają również dwa centra handlu materiałami budowlanymi. W planach od kilku lat jest budowa pierwszego w mieście centrum handlowego, które ma być zlokalizowane w pobliżu skrzyżowania ulic Katowickiej i Obrzeżnej Północnej[56]. Ma być to obiekt z czterdziestoma lokalami dla handlu, gastronomii i usług. Budowa takiego obiektu wiąże się z kolejnym przesunięciem ruchu handlowego oraz dalszym jego rozproszeniem. Oparcie gospodarki miasta głównie na handlu wewnętrznym nie przekłada się na wzrost siły gospodarczej gminy, a konsekwencji doprowadza do stagnacji siły nabywczej mieszkańców.

Z obecnego budżetu miasta nie ma możliwości finansowania dużych operacji infrastrukturalnych. Ponad połowę miejskiego budżetu pochłania oświata i administracja. Reszta budżetu przeznaczona jest na doraźne remonty lub modernizacje infrastruktury w mieście. Jedyną drogą ku finansowaniu dużych projektów inwestycyjnych w Mysłowicach jest staranie się o środki zewnętrzne. O takie środki można się ubiegać z różnych funduszy, budżetu Województwa, Państwa lub różnych programów pomocowych w ramach dofinansowań realizowanych przez Unię Europejską. Inną drogą jest zaciąganie kredytów celowych lub pożyczek krótkoterminowych, lecz czy to w przypadku dofinansowań czy kredytów są to jedynie składowe kosztów danej inwestycji i wymagany jest wkład własny gminy. W przypadku Mysłowic bardzo ciężko jest wygospodarować pieniądze z budżetu na takie projekty ze względu na braki w miejskiej kasie. Ostatnim, dużym projektem starającym się o dofinansowanie był projekt rewitalizacji miasta pt.: „Odnowa społeczno – gospodarcza historycznego centrum miasta Mysłowice”, który to jednak ze względu na niską ocenę nie został zakwalifikowany do kolejnego etapu[57]. Projekt ten brał udział w konkursie ogłoszonym przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, w ramach dofinansowania najlepszych projektów rewitalizacyjnych infrastruktury miejskiej w Polsce.

            Sytuacja ekonomiczna w obrębie Starego Miasta jest zła. Wynika to oczywiście z wysokiego stopnia bezrobocia w tym rejonie, niskiej siły nabywczej i ekonomicznej mieszkańców oraz złego skomunikowania z innymi dzielnicami miasta. Niegdyś główne centrum handlu i usług w mieście przez ostatnie lata kompletnie zatraciło swoje znaczenie. Jedynie dzięki administracji, działaniu szpitala oraz istnieniu Miejskiego Ośrodka Kultury utrzymuje się tutaj handel i sektor usług bankowych. Ten ostatni jest bardzo rozrośnięty i obejmuje kilkadziesiąt lokali tylko w obrębie ulicy Grunwaldzkiej co powoduje, że po godzinach pracy ruch w tej okolicy zamiera. Właściciele lokali wolą zawierać umowy z instytucjami bankowymi niż z prywatnymi przedsiębiorcami z mniej dochodowych branż, ze względu na stałe i pewne zyski z tytułu kosztów najmu oraz pewność w opłacaniu czynszu. W obrębie rynku działa jedynie 6 punktów gastronomicznych. Ich oferta jest niestety mocno ograniczona ze względu na znikomy ruch wewnętrzny na Starym Mieście i sprowadza się do minimalnego zapotrzebowania. Ulica Bytomska, która niegdyś słynęła z handlu luksusowego oraz usług z zakresu krawiectwa i fryzjerstwa, poprzez swój dzisiejszy kształt nie jest miejscem przyjaznym handlowi, co powoduje kolejne zamknięcia punktów usługowo-handlowych. Miasto nie prowadzi programów zwalniania przedsiębiorców z podatków miejskich w ramach ratowania i zwiększenia konkurencyjności handlu lokalnego. Podobnie wygląda sytuacja z kosztami najmu i czynszu, gdzie właściciele lokali handlowych zlokalizowanych w mieście rzadko obniżają wysokość najmu oraz czynsz swoim najemcom. Ze względu na niską opłacalność, spowodowaną znikomym ruchem, ograniczono działanie mysłowickiego dworca kolejowego, w zakresie likwidacji kas biletowych, co uniemożliwiło zakup biletu na ten środek transportu. To wpłynęło na jeszcze mniejsze zainteresowanie tą formą transportu w mieście i w konsekwencji doprowadziło do zakończenia działalności kilku punktów handlowych w obrębie dworca. Pomimo działania kilkudziesięciu innych, mniejszych punktów handlowo-usługowych oraz kilku warsztatów rzemieślniczych, Starówka jest obecnie miejscem niesprzyjającym rozwojowi biznesu i usług.

Stare Miasto, w ujęciu ekonomicznym, straciło swoje dawne znaczenie. Rozrost nowych form handlu i usług, w nowoczesnych i przyjaźniejszych przestrzeniach publicznych powoduje, że archaiczne rozwiązania na mysłowickiej Starówce, wraz z barierami urbanistycznymi, niskim zainteresowaniem społecznym oraz brakiem zarządzania potencjałem handlowym, stają się elementem degradacji znaczenia ekonomicznego przestrzeni miejskiej Starego Miasta.

Rozdział IV. Rewitalizacja Starego Miasta – koncepcje i kierunki

            Koncepcje rewitalizacji i kierunki w jakich powinno się rozwijać miasto, by zrewitalizować miejską Starówkę są wynikiem indywidualnych obserwacji i działań autora niniejszej pracy. Na podstawie własnej wiedzy oraz pracy i doświadczeń, autor opracował zarys odnowy tej przestrzeni w zakresie zmiany przebiegu ulic, regulacji i organizacji ruchu, organizacji transportu publicznego oraz rewitalizacji społeczno – ekonomicznej tego obszaru.

4.1. Rewitalizacja urbanistyczna

            Rozpoczęcie rewitalizacji Starego Miasta w Mysłowicach powinno opierać się na przywróceniu tego rejonu mieszkańcom. Należy otworzyć dotychczas trudno dostępną Starówkę na przestrzeń innych dzielnic miasta, by stworzyć poczucie swobodnego przemieszczania się w tym obrębie i zakorzenić w świadomości mieszkańców łatwość dostępu do niego. Powinno odbywać się to równolegle do zmian społecznych i ekonomicznych, by zachować celowość ruchu w tej części Mysłowic. Podstawowym i zasadniczym założeniem tej rewitalizacji powinna być kompletna zmiana funkcjonowania transportu publicznego w całym mieście. Z racji tego, że jest to najmniej kosztowny i najprostszy w wykonaniu proces, powinno się go zastosować już na początku działań rewitalizacyjnych. Przede wszystkim trzeba przenieść główny ciężar transportu publicznego na kolej. Przemawiają za tym: szybkość takiego transportu i całościowy niższy koszt użytkowania względem komunikacji autobusowo - tramwajowej. Wykorzystanie istniejącej infrastruktury dworca kolejowego oraz budowa zupełnie nowego peronu dworca Szybkiej Kolei Miejskiej pomiędzy ulicami Katowicką a Towarową, dla obsługi ruchu trzech dużych osiedli: Wielkiej Skotnicy, Bończyka oraz Piasku, ma spowodować odwrócenie trendów komunikacyjnych w mieście i dać możliwość szybkiego, bezpośredniego połączenia Mysłowic ze ścisłym centrum miasta Katowice, a w przyszłości także z lotniskiem w Pyrzowicach. Wprowadzenie takiej zmiany wymaga koordynacji miejskich środków transportu w zakresie czasu i oferty transportowej. Obecny organizator komunikacji w mieście, Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, w swojej ofercie oraz w ramach projektu Śląskiej Karty Usług Publicznych, nie przewiduje możliwości przesiadania się na inne środki transportu niż tramwaj lub autobus, co nie pozwala na swobodne przemieszczanie się za pośrednictwem jednego środka płatności pomiędzy miastami. Jest to o tyle szkodliwe, że zdecydowanie wydłuża czas podróży w tak specyficznej konurbacji miejskiej. Obecna sytuacja stawia miasto Mysłowice przed wyborem pomiędzy innym organizatorem transportu, który pozwoli w ramach tzw. jednego biletu na swobodne przesiadanie się na kolej, a rozpoczęciem indywidualnego działania w zakresie organizacji transportu. Innymi znaczącymi zmianami dla poprawy komunikacji na Starym Mieście są zmiany przebiegu linii autobusowych i stworzenie punktu przesiadkowego tuż obok dworca kolejowego. Dotyczy to oczywiście linii wewnętrznych, gdyż zmiany w liniach międzymiastowych wymagałyby szerszej ingerencji w układ komunikacji publicznej regionu. Trzeba nadmienić, iż nie wszystkie linie w obecnym układzie drogowym da się skierować w rejon dworca kolejowego, lecz odpowiednia ich koordynacja oraz możliwość bezpośredniej przesiadki spowodują, że z większości dzielnic Mysłowic, z których linie autobusowe dowożą mieszkańców do Starego Miasta, będzie można sprawnie dotrzeć do punktu przesiadkowego w pobliżu dworca kolejowego. Kolejnym etapem zmian w transporcie publicznym w obrębie Starego Miasta, jest przeniesienie ciężaru linii tramwajowej z ulicy Bytomskiej na Towarową. Ulica Bytomska na odcinku od Kościoła Mariackiego do skweru przy ulicy Przemszy, w swej charakterystyce jest zbyt wąska dla obsługi ruchu pojazdów kołowych, szynowych i ruchu pieszych jednocześnie. Dodatkowo ze względu na bliskość zabudowy, linia tramwajowa jest uciążliwa dla samych mieszkańców ulicy. Ulica Towarowa ze względu na swoje parametry techniczne lub możliwość poszerzenia pozwala na wprowadzenie w jezdni pasa dla tramwajów. Jej przeniesienie jest związane z przełożeniem osi transportu publicznego na pierwszy obwód Starego Miasta, w celu uspokojenia ruchu w ścisłym jego centrum, a to pozwoli na nowe wykorzystanie przestrzeni w tym rejonie.

            Etapem o wiele trudniejszym do zrealizowania i wymagającym czasu jest budowa nowych połączeń drogowych nad lub pod linią kolejową odcinającą Stare Miasto od zachodnich dzielnic. Ten etap wymaga szczególnego zaplanowania, gdyż wiąże się z bardzo dużą ingerencją w infrastrukturę. Przede wszystkim całościowy plan należy przygotować w oparciu o wspólne działanie z zarządcą linii kolejowej, zarządcami dróg i innymi stronami związanymi z tak wymagającym projektem. Największą przeszkodą w realizacji takiego projektu są finanse, dlatego już teraz można założyć, iż realizacja wszystkich proponowanych połączeń będzie musiała odbywać się etapowo. By móc rozpocząć budowę nowych połączeń potrzebna jest regulacja przebiegu Drogi Krajowej Nr 79 i Drogi Wojewódzkiej Nr 934. Należy tutaj powrócić do idei miasta osiowego. Jak już zostało wcześniej wspomniane, istnienie autostrady A4 powoduje, że większość mieszkańców południowych dzielnic miasta omija Mysłowice, w celu przedostania się w inne części konurbacji, a budowa Drogowej Trasy Średnicowej do Jaworzna w proponowanym kształcie jedynie pogłębi te tendencje. Aby je odwrócić należy stworzyć drogową oś swobodnego przemieszczania się z północy na południe miasta, dlatego tak ważne jest stworzenie drogi o charakterze bezkolizyjnym w obszarze śródmiejskim Mysłowic. Dopiero po realizacji tego etapu będzie można przystąpić do tworzenia nowych połączeń ze Starym Miastem.

Il. 8. Mapa poglądowa proponowanych zmian w urbanistyce miasta Mysłowice (źródło: opracowanie własne).

Biorąc pod uwagę informacje dotyczące ruchu mieszkańców, pierwszym, nowym połączeniem wymagającym realizacji jest budowa wiaduktów: drogowego i pieszego nad linią kolejową w ciągu ulicy Chopina. Ulica Chopina jest jedną z trzech głównych osi drogowych na kierunkach wschód – zachód w obrębie śródmieścia. Ruch z osiedli Różyckiego/Nowowiejskiego, Bończyka i Wielkiej Skotnicy w kierunku Starego Miasta opiera się głównie o tę ulicę. Kolejnym argumentem przemawiającym za pierwszeństwem tego połączenia jest jego odciążający wpływ na ruch w obrębie głównego obecnie skrzyżowania w centrum przy ulicach: Krakowskiej, Oświęcimskiej i Katowickiej. Takie połączenie spowodowałoby zmniejszenie natężenia ruchu na tym skrzyżowaniu od północy, które jest największe oraz wpłynęłoby pozytywnie na uspokojenie ruchu w kierunku Sosnowca i Jaworzna. Zapewniłoby także swobodny oraz czytelny dostęp do miasta jednemu z najbardziej zaludnionych rejonów Mysłowic i dzięki swojemu kształtowi mogłoby zakorzenić się w świadomości mieszkańców jako łatwa i przyjazna droga prowadząca do historycznego centrum miasta. Kolejnym połączeniem, które należałoby utworzyć jest budowa wiaduktu nad linią kolejową w ciągu ulicy Robotniczej, na południu Starego Miasta. Takie rozwiązanie ma o tyle istotne znaczenie, że stałoby się głównym wjazdem do tej części miasta od strony południowej i również wpłynęłoby na odciążenie głównego skrzyżowania centrum miasta. Dla ruchu z południa odbywającego drogę do części administracyjnej miasta jak i innych części Starówki takie połączenie pozwalałoby na zaoszczędzenie do 10 minut w przypadku ruchu kołowego. Dla ruchu pieszego z południowej części śródmieścia zapewniłoby to swobodne przejście na drugą stronę torów i powodowało większe poczucie bezpieczeństwa.

Il. 9. Mapa poglądowa proponowanych zmian urbanistycznych w rejonie ulic Robotniczej i Oświęcimskiej (źródło: opracowanie własne).

Proponowane zmiany miałyby również pozytywny wpływ na funkcjonowanie transportu publicznego. Takie połączenie dawałoby możliwość bezpośredniego dostępu do punktu przesiadkowego przy dworcu środkom komunikacji publicznej z południa i ograniczyłoby konieczność przesiadek na inne linie. Ostatnim połączeniem drogowym, którego realizacja powinna być rozważana jest budowa tunelu pod linią kolejową w ciągu ulicy Wielkiej Skotnicy. Rzeczone rozwiązanie ma charakter historyczny, gdyż byłoby powrotem do dawnego ładu drogowego. Propozycja tunelu w tym miejscu jest spowodowana specyficznym ukształtowaniem terenu, a z tego względu jego długość musiałaby wynieść co najmniej 180 metrów, czym wpisałby się w pierwszą dziesiątkę najdłuższych tuneli w Polsce. Powstanie takiego połączenia byłoby przywróceniem dawnego układu urbanistycznego miasta, opartego na zasadach urbanistyki łanowej i byłoby dopełnieniem połączeń z zachodnimi dzielnicami miasta. Odrębną przesłanką jest kwestia komunikacyjna. Przedłużenie ulicy Wielkiej Skotnicy miałoby wpłynąć na odciążenie ulicy Chopina z ruchu pochodzącego z osiedli zlokalizowanych na północ. Dodatkowo zapewniłoby połączenie z projektowanym peronem Szybkiej Kolei Miejskiej i jeszcze bardziej wpłynęło na poprawę funkcjonowania transportu publicznego w mieście. Wśród pomniejszych połączeń warto byłoby wykonać trzy wiadukty piesze. Pierwszy z nich miałby znajdować się w ciągu ulicy Mikołowskiej, gdyż w jej najbliższej okolicy znajdują się instytucje takie jak Urząd Pracy czy Urząd Skarbowy i naturalną potrzebą jest dogodne połączenie z Urzędem Miasta, który znajduje się po stronie wschodniej linii kolejowej. Z kolei następnym wiaduktem pieszym wymagającym wykonania jest wiadukt nad dworcem kolejowym.

Il. 10. Mapa poglądowa połączenia pieszego nad dworcem kolejowym w Mysłowicach (źródło: opracowanie własne).

Wiadukt w tym miejscu już kiedyś istniał. Ze względu na stan techniczny wiadukt rozebrano i zastąpiono go tunelem pod dworcem. Przywrócenie dawnego stanu niesie ze sobą zwiększenie dogodności przejścia w tym miejscu, gdyż specyficzna budowa tunelu oraz brak dogodności w zakresie pomocy dla niepełnosprawnych lub matek z dziećmi powoduje, że korzystanie z tego tunelu jest dużą barierą dla wielu osób. Zastąpienie go przez wiadukt spowoduje, że łatwiej będzie się przedostać do peronów dworca kolejowego, centrum przesiadkowego i nie będzie on tak wielką barierą dla osób o ograniczonych możliwościach poruszania się. Ostatnim wiaduktem pieszym, który mógłby powstać jest wiadukt nad linią kolejową w ciągu ulicy Reymonta jako uzupełnienie ciągów pieszych do Starówki. W zakresie połączeń Starego Miasta z zachodnimi i południowymi częściami Mysłowic proponowane rozwiązania skutecznie wyczerpują zapotrzebowanie na połączenia, a co więcej, są one punktem wyjścia na przyszłość, by Mysłowice mogły się skuteczniej rozwijać.

            W obrębie Starego Miasta istnieje potrzeba koordynacji ruchu. Wymagane są zmiany w zakresie jego organizacji. W wąskiej zabudowie nie sposób jest pogodzić ruch kołowy z miejscami postojowymi i chodnikami, gdy panuje ruch dwukierunkowy. Aby temu zaradzić potrzebne jest wprowadzenie ruchu jednokierunkowego z obrotem wokół kwartałów. Zastosowanie rozwiązania nazywanego Woonerf, pozwoli na organizację i uspokojenie ruchu w obrębie Starego Miasta[58]. Ważne jest również wyłączenie historycznego obszaru Starego Miasta z ruchu kołowego. Zabieg ten ma na celu uwolnienie przestrzeni w mieście z kolidujących ze sobą sposobów poruszania się i dać możliwość stworzenia strefy pieszo – rowerowej. Strefa objęta wyłączeniem z ruchu kołowego powinna zamknąć się w obrębie samego rynku, ulic: Rynek, Bytomskiej, Przemszy i Hugona Kołłątaja. Organizacja ruchu rowerowego na Starym Mieście powinna być częścią całościowego planu ścieżek rowerowych w obrębie Mysłowic i wylotów do miast ościennych, a to powoduje, że główne szlaki rowerowe powinny docierać do miejsc najważniejszych miejsc z punktu widzenia promocji miasta i powinna obejmować stworzenie bulwaru pieszo – rowerowego nad rzeką Czarną Przemszą od Parku Zamkowego aż do ulicy Promenada, która dalej prowadzi do Kąta Trzech Cesarzy. To zapewni dogodne połączenie ze sobą historycznych części miasta oraz pozwoli na otwarcie ciągu pieszo – rowerowego na południe miasta.

            Organizacja zabudowy Starego Miasta powinna się opierać na całościowym planie tego obszaru. Plan ten powinien obejmować stworzenie czterech stref ze względu na nowe przeznaczenie danych części Starówki: strefy mieszkalnej, strefy administracyjno – biurowo - hotelowej, strefy handlowo – usługowej oraz strefy głównej.

Il. 11. Mapa proponowanej ingerencji urbanistycznej w zabudowę Starego Miasta (źródło: opracowanie własne).

Strefa mieszkalna powinna obejmować rejon pomiędzy ulicami Towarową a Bytomską oraz Piastowską, Hugona Kołłątaja i placem Mieroszewskich z jego wschodniej strony. Ten rejon ulic powinien być objęty planem zagospodarowania przestrzennego dla zabudowy mieszkalnej i powinien być ubogacony o przedłużenie ulic: Wałowej i Piastowskiej, by uwolnić nową przestrzeń do rozbudowy tkanki miejskiej. W celu zwiększania atrakcyjności mieszkalnej Mysłowic należy w tym rejonie przeprowadzić szereg zmian umożliwiających podnoszenie standardu mieszkalnego poszczególnych budynków. Pierwszą zmianą powinien być sposób zarządzania budynkami. Należy stworzyć odrębny organ lub oprzeć go na istniejącym, do zarządzania zasobami mieszkalnymi w tym rejonie oraz do regulacji stanu prawnego budynków w mieście. Następnie powinno się poczynić kroki ku remontowaniu istniejących zasobów mieszkalnych, podnoszeniu standardu mieszkalnego poprzez wyburzanie oficyn i adaptacje podwórzy, tworzeniu nowych w oparciu o budynki opuszczone lecz w kondycji fizycznej pozwalającej na użytkowanie oraz podnoszeniu budynków w celu wyrównania zabudowy. W przypadku budynków wymagających wyburzenia należy wykonać rozbiórkę, uzbroić teren i wraz z wolnymi działkami uwolnić do sprzedaży dla inwestorów prywatnych, którzy w ramach umowy będą zobowiązani do zachowania zasad zapisanych w planie zagospodarowania przestrzennego tego obszaru. Strefa administracyjno – hotelowa ma swoje naturalne posadowienie w rejonie placu Wolności. Prócz Ratusza i innych budynków instytucji miejskich w tym miejscu, powinna organizować się część biurowa i hotelowa. W ramach miejskich zasobów lokalowych w tym rejonie należy wydzielić budynki nadające się do adaptacji biurowej oraz do spełnienia funkcji hotelowej. Budynki przeznaczone do adaptacji biurowej należy dostosować do standardów klasyfikacji biurowej, by podnieść wartość nieruchomości i zyskać na obrocie zasobami lokalowymi. Tak jak w przypadku strefy mieszkalnej należy również uzbroić wolne działki i uwolnić do sprzedaży. Strefą handlowo – usługową należy objąć obszar ulic Bytomskiej, Towarowej i Staromiejskiej. Lokale w rejonie wymienionych ulic w ramach miejskiego programu ochrony lokalnego handlu powinny oferować usługi i sprzedaż z zakresu rozmaitych dziedzin życia by stanowić dużą konkurencję dla tendencji handlu zamkniętego w centrach handlowych. Ostatnia strefa – strefa główna, swym obszarem powinna obejmować rynek, zachodnią część placu Mieroszewskich, ulice: Grunwaldzką, Strumieńskiego oraz tereny KWK Mysłowice. Rynek z racji swojego charakteru jest naturalnie głównym miejscem miasta, lecz w nowym przeznaczeniu powinien pełnić funkcje z zakresu usług rekreacyjnych o charakterze gastronomicznym oraz wydarzeń kulturalnych. Powinien być miejscem reprezentacyjnym, wspomagającym promocję Mysłowic, ale również powinien być miejscem spotkań mieszkańców całego miasta. Ulice takie jak Grunwaldzka, Przemszy czy Strumieńskiego powinny pełnić funkcje wspomagające dla rynku, rozbudowując ofertę lokali istniejących na rynku. Inaczej należy podejść do adaptacji terenów KWK Mysłowice. Tereny te w ramach swojego własnego programu rewitalizacji powinny przyjąć funkcję głównego generatora ruchu w mieście. Przeznaczeniem tych terenów powinno być zaadaptowanie na centrum naukowo – edukacyjne, np.: w formie centrum nauki o zasięgu ogólnopolskim.

            Ogrom potrzeb zmian urbanistycznych powoduje, że wykonanie chociażby części z nich wymaga wiele czasu oraz sporych nakładów finansowych. Ich wykonanie jest jednak niezbędne do poprawy dostępności Starego Miasta oraz odbioru przestrzeni publicznej. Kształt i wygląd zmian wymaga szerokiej konsultacji, ale powinny być zachowane w jednym duchu estetycznym, by być elementem identyfikacji wizualnej.

4.2. Rewitalizacja społeczno - ekonomiczna

            W przypadku społeczno - ekonomicznych gałęzi życia miejskiego, bardzo ważny jest długofalowy efekt procesów rewitalizacyjnych. Każdy z tych procesów musi odbywać się stopniowo, równolegle do siebie, aby osiągnąć żądany efekt. Proces rewitalizacji społecznej powinien rozpocząć się w oparciu o remont starych i utworzenie nowych lokali mieszkalnych na systemie przemieszczania społecznego[59]. System ten opiera się na wprowadzeniu do rejonu rewitalizowanego nowej grupy ludności, o wyższym względem autochtonów poziomie wykształcenia oraz posiadania, przy jednoczesnej redukcji mieszkańców problematycznych. Takie przemieszanie ludności ma dwie podstawy: rozproszenie środowisk wykluczonych oraz podniesienie standardów życiowych na obszarze całego miasta. Zmiana miejsca zamieszkania przez

osoby niższych warstw społecznych na zasadzie umowy społecznej, do innych dzielnic miasta ma dać im szansę na poprawę swojej sytuacji socjalnej. Takie osoby, jak i najbliższe środowisko, w którym osiądą, należy przystosować do współpracy w ramach zasady, w której osoby lepiej wykształcone i przystosowane społecznie pomagają w adaptacji nowym sąsiadom. Natomiast w kwestii zasiedlania Starego Miasta nową ludnością, głównym założeniem takiego systemu jest przede wszystkim przeprowadzenie procesów reurbanizacyjnych. Głównym celem jest stworzenie taniej infrastruktury dla młodszej części społeczeństwa, która wyraża chęć pozostania w Mysłowicach oraz osób powracających z fali suburbanizacyjnej. Dopuszczenie takich osób do życia w tkance Starego Miasta ma być generatorem zmian wśród niżej sytuowanych i gorzej wykształconych mieszkańców na podobnej zasadzie jak w przypadku osób wyprowadzonych z tego rejonu. Głównym wsparciem dla systemu przemieszania ludności ma być aktywność jednostek kulturalnych miasta w kooperacji z organizacjami pozarządowymi. Organizacja wydarzeń kulturalnych w przestrzeni życiowej mieszkańców, organizacja happeningów, warsztatów oraz różnego rodzaju działań pobudzających aktywność mieszkańców powinna być długofalowa i być motorem zmian dla niższej warstwy społecznej. Te wydarzenia mają być również formą promocji dla innych działań w zakresie rewitalizacji społecznej. Wśród tych działań powinny się znajdować działania miejskich jednostek edukacyjnych. Miejskie biblioteki w rejonie Starego Miasta, w ramach aktywizacji społecznej mieszkańców, powinny zwiększyć swoją ofertę o organizację wydarzeń kulturalnych, warsztatów dla dzieci i młodzieży, promując przy okazji możliwość korzystania z miejskich zasobów bibliotecznych. Szkoły w tym rejonie powinny być objęte programem stypendiów dla młodzieży osiągającej wybitne wyniki w nauce, ale również wejść w działania pozaprogramowe organizacji czasu młodzieży z tego rejonu.

W ramach działań z mieszkańcami i partnerami biznesowymi powinny być prowadzone programy rewitalizacji podwórek[60]. Dotychczasowe działania Miejskiego Ośrodka Kultury zdały dobry rezultat i społeczności, które zostały objęte tymi działaniami wykazują chęć dbania o swoje otoczenie, lecz ich możliwości oraz zasięg są bardzo ograniczone, co nie wpływa na szybki postęp zmian społecznych.

Fot. 11. Odczarowane podwórko przy ul. Towarowej 4, 2014 rok (źródło: http://www.gazetamyslowicka.com/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku).

Szczególny nacisk w przypadku takich rewitalizacji przestrzennych powinno się kłaść na współpracę z dużymi firmami z branż zajmujących się remontami i zielenią. W ramach partnerstwa biznesowego można przeprowadzić szereg zmian i doprowadzić podwórza do stanu użyteczności, tworzyć nowe przestrzenie życiowe oraz tzw. Pocket Park'i[61]. Jest to pojęcie nowe, występujące przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. Jak sama nazwa wskazuje, Pocket Park’i są małymi organizacjami przestrzennymi zieleni miejskiej. Są one tworzone na dziedzińcach lub w pustych przestrzeniach między budynkami. Ich celem jest stworzenie przestrzeni publicznej dla najbliższej wspólnoty. Samo odnowienie w ten sposób najbliższej przestrzeni życiowej mieszkańców, ma niebagatelny wpływ na poprawę ich samopoczucia, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa oraz odbudowę poczucia przynależności do najbliższej wspólnoty[62].

Żeby rewitalizacja społeczna na obszarze Starego Miasta odniosła skutek, równie ważna jest poprawa ekonomicznej sytuacji jego mieszkańców. Stan posiadania wpływa znacząco na sytuację psychiczną ludzi. Poprawa stanu posiadania wpływa pozytywnie na postrzeganie rzeczywistości, pozwala dostrzec sens zmian oraz powoduje, że mieszkańcy chętniej biorą udział w życiu publicznym. Aby tak było należy przygotować szereg narzędzi, które pozwolą na stworzenie infrastruktury ekonomicznej w Mysłowicach. Oprócz ogólnych działań miasta w celu przyciągania inwestorów, tworzeniu stref ekonomicznych oraz wydzielaniu terenów pod duże inwestycje, mające dać wiele nowych miejsc pracy, szczególnie ważne jest przywrócenie znaczenia ekonomicznego Starego Miasta. Po zaspokojeniu potrzeb związanych z przywróceniem ruchu w tej części Mysłowic należy przejść do nadania nowych funkcji. Wśród obecnych trendów w handlu należy podkreślić, że okres dominacji centrów handlowych dobiega końca i są one w regresie[63]. Mimo powstawania kolejnych, widać odpływ ruchu handlowego. Centra handlowe straciły znamiona prestiżu i ludzie wciąż poszukują nowego sposobu zaspokajania swoich potrzeb nabywczych. Tutaj należy upatrywać szansy na adaptację dla mysłowickiej strefy handlowo – usługowej. Ku temu należy stworzyć organ odpowiadający za organizację handlu w strefie oraz jej kształt. Organ ten byłby zobowiązany do koordynacji lokali handlowo - usługowych głównie na ulicy Bytomskiej, dostosowania ich do obecnych standardów handlowych oraz przyciągania nowych najemców głównie ze średniej i górnej półki. Sama możliwość nabywania towarów marek nieobecnych na dzień dzisiejszy w Mysłowicach byłaby dla mieszkańców zachętą do korzystania z oferty ulicy Bytomskiej, lecz ekskluzywny kształt ulicy byłby magnesem również dla klientów z miast ościennych. Aby podnieść prestiż tego miejsca należy zapewnić najwyższy możliwy komfort korzystania z takiej formy handlu. Jednym z głównych pomysłów jest zadaszenie fragmentu handlowego ulicy Bytomskiej.

Fot. 12. Brisbane Street, Launceston, Australia, 2014 rok (źródło: http://www.panoramio.com/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku).

Powyższy przykład pokazuje jak można zorganizować przestrzeń ulicy handlowo - usługowej. W przypadku naszej strefy klimatycznej takie rozwiązanie znacząco wpłynęłoby na poprawę komfortu klientów punktów handlowych, a także odizolowało górne części budynków od gwaru ulicznego. Kolejnym, kluczowym rozwiązaniem wpływającym na zwiększenie znaczenia ekonomicznego Starego Miasta jest przywrócenie w centrum funkcji targowej. Niegdyś targ w Mysłowicach działał na samym rynku. Dziś funkcje targowe przejęły różnego rodzaju hale, lecz patrząc na trendy w handlu targowym w Europie, należy zdywersyfikować tutejsze podejście do takiej formy handlu. Obecnie zauważalny jest znaczny powrót ludzi do targowisk. Targowiska z racji swojego przeznaczenia są miejscami handlu indywidualnego. Z tego powodu można tutaj nabyć o wiele lepszej jakości produkty, najczęściej rolne, niż w sieciach dyskontowych lub marketach. W celu promocji takiej formy handlu w Mysłowicach istnieje potrzeba stworzenia hali targowej i jej lokalizacja ma być przede wszystkim dostępna dla mieszkańców Starego Miasta i dzielnic sąsiadujących. Miejscem, które nadawałoby się do stworzenia klimatycznej hali targowej jest kwartał ulic Towarowej, Żwirki i Wigury, Wałowej oraz Jagiellońskiej. Kwartał ten jest praktycznie niezabudowany poza dwa pustostanami od strony ulicy Wałowej i warsztatu samochodowego przy ulicy Towarowej. Powstanie takiej hali targowej stanowiłoby dużą konkurencję wobec oferty dyskontowej i zapewniłoby rozwój handlowi lokalnemu.

Fot. 13. Hala targowa Św. Katarzyny, Barcelona, 2010 rok (źródło: http://www.forum.gkw24.pl/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku).

Wzbogaceniem oferty handlowo – usługowej na Starym Mieście powinno być stworzenie w strefie głównej miasta enklawy gastronomiczno – kulturalnej. Różnego rodzaju restauracje, puby, kluby muzyczne, galerie sztuki i pomniejsze muzea powinny stanowić o różnorodności oferty tego rejonu i w całości stać się częścią większej marki promocyjnej pod nazwą Stare Miasto.

            Samo podniesienie znaczenia ekonomicznego Starówki jest niewystarczające do pełnej poprawy sytuacji materialnej mieszkańców. Miejsca pracy w handlu i usługach nie zaspokoją pełnego zapotrzebowania na zatrudnienie, ze względu na ilość takich miejsc oraz wysokość wynagrodzeń[64]. W tym celu wraz z Urzędem Pracy i organizacjami pozarządowymi należy stworzyć odrębny program aktywizacji zawodowej dla mieszkańców rejonów Mysłowic o najwyższej stopie bezrobocia. W ramach takiego programu istotne zachęcenie do podniesienia kwalifikacji, umiejętności interpersonalnych oraz kultury osobistej mieszkańców najniższych warstw społecznych. Następnie należy wesprzeć takie osoby w poszukiwaniu pracy i nauczyć podstaw zarządzania posiadanym kapitałem, a to w rezultacie da podstawy do poprawy kondycji ekonomicznej mieszkańców Starego Miasta.

            Rozwiązanie problemów społeczno – ekonomicznych w obrębie Starego Miasta jest procesem złożonym. Wysoki stopień trudności zadań, które należy wykonać, wymaga szczególnej wrażliwości społecznej, by nie doprowadzić do narastania konfliktów społecznych. W sferze ekonomicznej, należy poczynić wszelkie starania, aby doprowadzić do podniesienia standardów przestrzennych, w celu przyciągnięcia inwestorów i stworzenia nowych miejsc pracy.

4.3. Estetyzacja przestrzeni publicznej

            Proces rewitalizacji centrów miast bez szczególnego nacisku na poprawę walorów estetycznych nie ma szans powodzenia. Karykaturalne adaptacje przestrzeni w dużej mierze bardziej odpychają niż przyciągają do siebie. Przykładów w Polsce jest wiele. Jednym z ostatnich jest rewitalizacja rynku we Włocławku[65].

Fot. 14. Rynek włocławski, Włocławek, 2014 rok (źródło: http://www.wloclawek.pl/,

dostęp: 28 sierpnia 2015 roku).

Rewitalizacja tego rynku pochłonęła ponad sześć milionów złotych. W ramach przedstawionego projektu wybrukowano obszar całego rynku ograniczając znaczenie zieleni do minimum. Nie uniknięto błędów w postaci barier urbanistycznych takich jak niczym nieuzasadnione stopnie lub częściowe użycie granitowego bruku z szeroką fugą, który jest kłopotliwy dla poruszających się po nim. Lecz w przypadku zachowania estetyki tego miejsca, popełniono znaczące błędy. Przede wszystkim zbyt duża powierzchnia rynku została wybrukowana i wprawia w poczucie pustki przestrzennej. Ograniczenie zieleni i brak elementów umeblowania miejskiego, sprawia że jest to miejsce bezużyteczne i świadomości mieszkańców odpychające.

Estetyzacja przestrzeni publicznej to temat szeroki. Jest on składową wszystkich elementów tkanki miejskiej poczynając na architekturze budynków, poprzez wygląd ulic, organizację zieleni miejskiej, a na elementach małej architektury kończąc. We wszystkich projektach rewitalizacyjnych w Mysłowicach należy szczególnie się pochylić nad kwestiami estetycznymi. Rozpoczynając od renowacji architektury, należy główny nacisk położyć na zachowanie formy budynku, poszanowanie detalu architektonicznego lub jego ewentualną rekonstrukcję. Istotne jest zachowanie szczególnej pieczołowitości i kunsztu z jakim tworzone były budynki Starego Miasta. W przypadku architektury powstającej od podstaw, szczególną wagę należy przyłożyć do projektu, by forma nowego budynku była historyzująca lub nawiązująca do architektury powszechnej w tej części miasta. Renowacja ulic powinna odbywać się również pod pełną kontrolą, nad zachowaniem założeń estetycznych. Dobór odpowiedniego bruku i nawierzchni ulic jest bardzo ważny dla pełnego odbioru danej przestrzeni.

Il. 12. Projekt przemiany ulicy Wałowej w Mysłowicach (źródło: opracowanie własne).

Autorska wizualizacja przeobrażenia ulicy Wałowej zakłada zwężenie ulicy celem uzyskania przestrzeni na miejsca postojowe oraz poszerzenie chodników celem ułatwienia przemieszczania się po nich. Jako nawierzchni drogowej zakłada się użycie asfaltu, a do wykończenia chodników i zatok postojowych betonu impregnowanego, który łatwo jest utrzymać w czystości. W projekcie założono postawienie stylizowanych słupów oświetleniowych oraz zasadzenie pomiędzy miejscami postojowymi drzew celem estetyzacji ulicy i zapewnienia cienia przechodniom.

Organizacja zieleni miejskiej również powinna podlegać rygorowi estetycznemu. Odpowiedni dobór gatunków drzew, krzewów i kwiatów oraz odpowiednie ich posadowienie powinny być ściśle zaplanowane. Wygląd małej architektury, wygląd szyldów reklamowych oraz wytyczne dotyczące wyglądu witryn sklepowych i ogródków restauracyjnych powinny być konsultowane z plastykiem lub architektem miejskim. Dopiero spełnienie tych kryteriów pozwala na stworzenie estetycznej przestrzeni miejskiej.

            Estetyzacja przestrzeni publicznej powinna również postępować dzięki mieszkańcom. Samo sprawienie, że przestrzeń miejska wzbogaca się o rozwiązania estetyczne nie wystarczy. O jakości danej przestrzeni przede wszystkim stanowią jej mieszkańcy. Również oni swoją postawą kształtują odbiór miejsca. Jak życie często pokazuje sama odmiana przestrzeni nie daje rezultatu i ludzie zaprzepaszczają cały trud włożony w renowację danego miejsca. Dlatego tak ważne jest angażowanie mieszkańców, w sposób czynny, w przemianę własnej przestrzeni, by mogli się nauczyć czym jest estetyka, doznać przeżycia estetycznego i przenieść to na grunt osobisty. Przede wszystkim pozwala im to uszanować trud włożony w rewitalizację ich miejsca zamieszkania. Lecz aby umocnić w mieszkańcach wieź ze swoim miejscem zamieszkania, istotne jest nadanie temu symboliki. Takim może być system identyfikacji wizualnej miasta[66].

Il. 13. Projekt Systemu Identyfikacji Wizualnej dla miasta Mysłowice (źródło: opracowanie własne).

Nadanie zmianom symboliki w postaci systemu identyfikacji wizualnej ma za zadanie wprowadzić mieszkańców w poczucie przywiązania do miejsca zamieszkania oraz sprawić, że będą oni się utożsamiali z nową marką miasta, a to pozwoli na stworzenie swego rodzaju mody na miasto. W zakresie estetyki taki system sprawia, że odbiór miasta jako całości staje się spójny i przyjazny w odbiorze dla mieszkańców oraz gości przybywających do Mysłowic, a także ułatwia odnalezienie się w przestrzeni miejskiej.

            Procesy estetyzacji przestrzeni miejskiej powinny przebiegać równolegle do wszystkich zmian zachodzących w tkance miejskiej Starego Miasta. Ich poziom powinien wynikać z góry zaplanowanego sposobu kreacji przestrzeni, w ramach projektu zmian urbanistycznych i zmian społecznych. Wymaga to szerokiej konsultacji środowisk odpowiedzialnych za kreowanie przestrzeni oraz powołania organu odpowiedzialnego za nadzór nad tymi procesami. By to spełnić należy zawiązać współpracę konserwatora zabytków z architektami, projektantami, uczelniami o profilu artystycznym, ale również wykonawcami projektowanych założeń. Tak skonstruowany panel współpracy pozwoli na osiągnięcie wysokiego poziomu projektu zmian w estetyce miejskiej Mysłowic oraz zachowanie go w dłuższej perspektywie czasowej.

4.4. Podsumowanie rewitalizacji i jej wpływ na budowanie tożsamości miejskiej

            Rewitalizacja w swym założeniu ma za zadanie przywrócenie wyłączonego lub niszczejącego obszaru miasta do stanu użyteczności publicznej. Oczekiwanym efektem jest przywrócenie na rewitalizowanym obszarze ruchu miejskiego, ale także osiągnięcie korzyści wpływających na funkcjonowanie społeczno – ekonomiczne całego miasta. Takie korzyści mogą być bezpośrednie, w przypadku adaptacji danego obszaru na teren dla rozwoju biznesu, nauki lub przemysłu i technologii, lecz mogą być także pośrednie w postaci podniesienia rangi oraz wartości danego obszaru Jej przebieg opiera się na spełnieniu kryteriów urbanistycznych i społecznych równolegle do siebie. Ważne jest by przebieg rewitalizacji nie dotykał innych gałęzi funkcjonowania miasta i nie zakłócał ich. Aby to spełnić, trzeba w odpowiednim czasie przygotować niezbędny budżet i instrumenty finansowania oraz formę zabezpieczenia, żeby inne miejskie inwestycje mogły przebiegać niezależnie. Jednak w sytuacji, gdzie obszar objęty planem rewitalizacji jest jednym z głównych dla funkcjonowania miasta, należy tak przygotować proces rewitalizacyjny, by oprócz swojej nadrzędności, dał w dłuższej perspektywie czasowej korzyść ekonomiczną, która pozwoli na kontynuowanie procesów inwestycyjnych w innych obszarach działalności miasta.

            W przypadku Mysłowic rewitalizacja Starego Miasta ma charakter strategiczny. W obecnej sytuacji powolnego zatracania swojej miastowości, Mysłowice są zmuszone do odnalezienia nowej tożsamości. Jak wynika z głównego problemu urbanistycznego miasta, Mysłowice w swym obecnym położeniu mają charakter przelotowy i stają się przedmieściem dla dużo większych miast takich jak Katowice czy Sosnowiec. Charakter miasta przelotowego oraz sypialnego bez terenów rekreacyjnych, miejsc spędzania wolnego czasu i punktów różnorodnego handlu nie pozwala mieszkańcom traktować Mysłowic jako miejsca do identyfikowania się z nim. Głównym miejscem, do którego udają się mieszkańcy Mysłowic są Katowice. To miasto jest obecnie największym w regionie ośrodkiem kultury, rekreacji i życia towarzyskiego. Oferta miejska jaką dysponują Katowice, o wiele przewyższa standardy oferty Mysłowic, co powoduje, że duża część mieszkańców miasta, zwłaszcza dzielnic najmniej identyfikujących się z Mysłowicami, wybiera właśnie Katowice. Opiera się to na bardzo dobrym skomunikowaniu drogowym Mysłowic z Katowicami, choć paradoksalnie w ramach transportu publicznego przejechanie dziesięciu kilometrów dzielących oba miasta zajmuje od około pół godziny do godziny czasu w zależności od formy transportu oraz pory i rodzaju dnia.

Istotą rewitalizacji Starówki jest przywrócenie miejskiego charakteru Mysłowic i odnalezienie swojego miejsca na mapie konurbacji górnośląskiej. Głównym zadaniem jest wykorzystanie funkcji sypialnej miasta do stworzenia przyjemnego miejsca do życia, które opiera swoje działanie na zwiększaniu liczby mieszkańców. Rewolucja urbanistyczna, która ma być podstawą do rewitalizacji musi odbyć tuż przed lub w trakcie działań rewitalizacyjnych, by w powszechnej świadomości zakorzenić istotę zmian zachodzących w mieście. Oparcie miasta na głównej osi transportowej ma być otwarciem miasta na południe, ułatwić dostęp do niego i dotrzeć do świadomości mieszkańców, że miasto staje przed nimi otworem i staje się alternatywnym kierunkiem do wyboru. Po zamknięciu kwestii dostępności do Starego Miasta, należy przejść do zmiany charakteru tej części miasta. By Starówka stała się głównym generatorem poprawy funkcjonowania całych Mysłowic potrzebny jest sens jej nowego przeznaczenia. Kierunki w jakich rewitalizacja powinna zmierzać jasno pokazują, że Stare Miasto musi stać się, oprócz miejsca do rozwoju funkcji mieszkalnej, miejscem do rekreacji i spędzania wolnego czasu oraz ekonomicznego rozwoju. Samo zwiększenie zasiedlenia tego rejonu nie wystarczy i koniecznym jest przystosowanie poszczególnych jego stref do danych funkcji. Najistotniejszą kwestią jest tutaj rozwój ekonomiczny, bo zwiększenie ruchu czy to wewnętrznego, czy rekreacyjnego w tym obrębie oraz stworzenie nowych miejsc pracy w handlu i usługach ma odnieść się z korzyścią nie tylko dla mieszkańców Starówki, ale również dla wszystkich mieszkańców Mysłowic i całego miasta.

By powielić korzyści płynące z podniesienia rangi Starego Miasta, wraz z rewitalizacją tego rejonu potrzebna jest adaptacja terenów KWK Mysłowice. Jest to element odrębnego projektu, lecz poprzez bliskość Starego Miasta, jego znaczenie dla rewitalizacji Starówki ma niebagatelne znaczenie. Teren KWK Mysłowice jest obecnie zamknięty na miasto i zabytkowe budynki znajdujące się na tym terenie niszczeją. Ten niegdyś główny zakład przemysłowy miasta był głównym generatorem ruchu w mieście i naturalną konsekwencją jego lokalizacji był ciągły przepływ ludzi przez rejon Starego Miasta. Jego znaczenie ekonomiczne miało fundamentalne znaczenie dla budżetu Mysłowic i koniecznością jest przywrócenie tego terenu miastu w sensie fizycznym oraz ekonomicznym. Tak jak we wcześniejszym rozdziale zostało wspomniane, adaptacja kopalni na obiekt o zasięgu ogólnopolskim miałaby zapewnić Mysłowicom zwiększony ruch turystyczny, a co za tym idzie pozwolić na zwiększenie zysków ekonomicznych. Połączenie Starówki i kopalni w systemie informacyjnym ma zapewnić wzajemną współpracę tych terenów, a ich kooperacja ma odnieść się z korzyścią dla miasta w jeszcze innym spectrum.

            Przywrócenie dawnego znaczenia Starego Miasta, zwiększenie jego atrakcyjności w zakresie spędzania wolnego czasu i rekreacji wraz z jego bogatą, wielowiekową historią ma stać się elementem budowy tożsamości miejskiej. Budowanie takiej tożsamości nie ma racji bytu w przypadku braku posiadania elementu, z którym można się utożsamiać. Mysłowice taki element posiadają, lecz wymaga on przywrócenia do życia i powszechnej świadomości mieszkańców miasta. Mimo szerokiej świadomości historycznej wielu Mysłowiczan, dzisiejsze miasto w żaden sposób nie jest miejscem, z którym się identyfikują. Mysłowice w dużej mierze opierają się dziś na działalności najbliższych wspólnot czyli dzielnic, co z pewnych względów jest zjawiskiem pozytywnym, gdyż buduje tożsamość najbliższej wspólnoty, ale nie odnosi się to do większej organizacji jaką jest miasto. W tym względzie jest to też wina urbanistyki, która separuje od siebie różne części miasta. Posiadanie reprezentacyjnego obszaru miasta, o bogatej historii, nowym znaczeniu, w którym życie opiera się na kulturze, sferze towarzyskiej i rekreacji, odwiedzanego przez rzesze turystów, szanowanego i popularnego co najmniej w skali kraju jest elementem dumy wśród mieszkańców, która da podstawy by utożsamiać się z tym miejscem. Lecz nie efekt końcowy powinien być powodem do budowy tożsamości miejskiej, ale przede wszystkim proces rewitalizacji. Proces ten powinien zrzeszać mieszkańców miasta, powinien być obszarem współpracy i wzajemnej komunikacji. Czynne uczestnictwo w nim i wspólne działania mieszkańców na różnych płaszczyznach w celu poprawy funkcjonowania Starego Miasta, dadzą wymierny efekt w postaci utożsamiania się z tworzeniem nowej przestrzeni i pozwolą na nowo identyfikować się mieszkańcom z Mysłowicami. Wciągnięcie do procesu rewitalizacyjnego samych mieszkańców Starówki jest niewystarczające, gdyż oni zmieniając najbliższą przestrzeń zrobią to przede wszystkim ze względu na zaspokojenie własnych potrzeb. Zaangażowanie mieszkańców całego miasta w taki projekt pozwoli natomiast na stworzenie zjawiska społecznej współpracy i stanie się platformą scalania mieszkańców w nowej definicji miasta jako wspólnocie lokalnych społeczności.

Zakończenie

            Rewitalizacja tkanki miejskiej Starego Miasta stanowi wielkie wyzwanie dla Mysłowic. Ich całościowe ujęcie jest wielkim ciężarem, który miasto wraz z mieszkańcami muszą udźwignąć. Muszą, gdyż Stare Miasto jest fundamentem istnienia nazwy Mysłowice. Podołanie tym wyzwaniom jest podstawą do przywrócenia wspólnoty mieszkańców wszystkich dzielnic i punktem wyjścia miasta ze stagnacji ekonomicznej oraz określenia własnej tożsamości.

            W pierwszym rozdziale został określony stan w jakim znajduje się obecnie przestrzeń publiczna Starego Miasta w Mysłowicach oraz jakiej literatury i źródeł użyto do zgłębienia podejmowanego tematu. Opisano po krótce każde z nich, w celu przybliżenia tematyki, której dotyczyły. W rozdziale drugim został podjęty temat kształtowania tkanki miejskiej na tle historii miasta. Zostały opisane wszystkie, najważniejsze wydarzenia w historii miasta, mające wpływ na zmianę struktur urbanistycznych i społecznych. Rozdział trzeci jest opisem problemów, które występują w obszarze historycznego centrum miasta z wyróżnieniem na problemy urbanistyczne, społeczne i ekonomiczne. Przytoczono w nim wszystkie aspekty wpływające na złe funkcjonowanie przestrzeni publicznej mysłowickiej Starówki. Rozdział IV mówi o procesie rewitalizacji Starego Miasta i dzieli się na cztery podrozdziały mówiące o zakresie rewitalizacji urbanistycznej, społeczno – ekonomicznej, estetyzacji przestrzeni publicznej oraz o wpływie rewitalizacji na budowanie tożsamości miejskiej. W każdym z nich przytoczono pomysły na rozwiązanie problemów i wyznaczono kierunki w jakich powinna postępować rewitalizacja. Oprócz tego podjęto temat tego jak należy prowadzić proces estetyzacji oraz jakie należy poczynić kroki w celu odnalezienia swojego miejsca w konurbacji górnośląskiej.

            Słowem zakończenia należy nadmienić, że Stare Miasto w Mysłowicach jest miejscem, o które trzeba nieustannie dbać i walczyć o jego jak najlepszy kształt, gdyż jest dziejowym dziedzictwem, które należy pozostawić kolejnym pokoleniom Mysłowiczan. Ma być dla nich obrazem jak kształtowała się kultura tego regionu, państwa i kontynentu oraz pozostać pamiątką jak wyglądało życie codzienne dawnych mieszkańców Mysłowic. Jako symbol ma być nauką dla kolejnych pokoleń, jak należy dbać o swoje miejsce zamieszkania i jak ważne jest osobiste zaangażowanie w tworzenie wspólnoty, a przywołując słowa wielkiego, krakowskiego urbanisty, dawnego prezydenta Krakowa, Józefa Dietla: to co włożymy w oświatę nie jest wydane, lecz pożyczone, bo oświata to najrzetelniejszy dłużnik.

Spis literatury

Demograficzne i społeczne uwarunkowania rewitalizacji miast w Polsce, pod red. A. Zborowskiego, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2009.

Drabina J.: Górny Śląsk, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002.

Dumas A.: Le Regent Mustel, Kessinger Publishing, Paryż 2009.

Jaros J.: Kopalnia Mysłowice. Dwa wieki górnictwa, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1990.

Klaußmann A.O.: Górny Śląsk przed laty, tł. A. Halor, Muzeum Historii Katowic, Katowice 1997.

Kudera J.: Historia Parafii Mysłowickiej, Sztuka, Mysłowice 1934.

Lustig J.: Geschichte der Stadt Myslowitz in Ober Schlesien, Mysłowice 1867.

Majer A.: Socjologia i przestrzeń miejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.

Model Rewitalizacji Miast, oprac. K. Janas, W. Jarczewski, W. Wańkowicz, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2010.

Mysłowice. Zarys rozwoju miasta, pod red. W. Długoborskiego, Śląsk, Katowice 1977.

Nawratek K.: Dziury w całym. Wstęp do miejskich rewolucji, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012.

Przestrzenne Aspekty Rewitalizacji – śródmieścia, blokowiska, tereny poprzemysłowe, pokolejowe i powojskowe, pod red. W. Jarczewskiego, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2009.

Przykłady Rewitalizacji Miast, pod red. A. Musioł-Węcławowicz, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2010.

Sulik A.: Historia Mysłowic 1922-1945, Hejme, Mysłowice 2011.

Sulik A.: Historia Mysłowic do 1922 roku, Przesłanie, Mysłowice 2000.

Strony internetowe:

http://www.bip.myslowice.pl/

http://www.myslowice.pl/

http://www.mzgk.myslowice.pl/

http://www.muzeummyslowic.pl/

http://myslowice.slaska.policja.gov.pl/

http://www.m-ok.pl/

http://www.mdhmyslowice.pl/

http://www.gzm.org.pl/

http://www.kzkgop.com.pl/

http://www.itvm.pl/

http://myslowice.naszemiasto.pl/

http://gazetamyslowicka.com/

http://myslowice.zobacz.slask.pl/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mysłowice/

http://www.twojezaglebie.pl/

http://www.silesiakultura.pl/

http://www.kulturalnyslask.pl/

http://www.skyscrapercity.com/

http://archeowiesci.pl/

http://www.gazeta.pl/

http://www.urbanistyka.info/

http://www.bryla.pl/

https://www.youtube.com/

http://www.wloclawek.pl/

http://irm.krakow.pl/pl/

http://www.portalsamorzadowy.pl/

http://www.samorzad.lex.pl/

Spis ilustracji i fotografii

Ilustracje

Il. 1. Plan miasta Mysłowice, 1590 rok, s. 12.

Il. 2. Rynek z Ratuszem, 1855 rok, s. 14.

Il. 3. Pocztówka z widokiem na plac Wilhelma, 1898 rok, s. 15.

Il. 4. Port w Mysłowicach. Zarys koncepcyjny, 1934 rok, s. 19.

Il. 5. Mapa obszaru konurbacji katowickiej, 2012 rok, s. 30.

Il. 6. Mapa miasta Mysłowice, 2009 rok, s. 31.

Il. 7. Fragment Planu Miasta Mysłowice, Stare Miasto, 2008 rok, s. 32.

Il. 8. Mapa poglądowa proponowanych zmian w urbanistyce miasta Mysłowice, s. 43.

Il. 9. Mapa poglądowa proponowanych zmian urbanistycznych w rejonie ulic Robotniczej i Oświęcimskiej, s. 44.

Il. 10. Mapa poglądowa połączenia pieszego nad dworcem kolejowym w Mysłowicach, s. 45.

Il. 11. Mapa proponowanej ingerencji urbanistycznej w zabudowę Starego Miasta, s. 47.

Il. 12. Projekt przemiany ulicy Wałowej w Mysłowicach, s. 55.

Il. 13. Projekt Systemu Identyfikacji Wizualnej dla miasta Mysłowice, s. 56.

Fotografie

Fot. 1. Kościół św. Krzyża w Mysłowicach, 2013 rok, s. 13.

Fot. 2. Przewiązka. Ul. Promenada, 2000 rok, s. 16.

Fot. 3. Budowa osiedla Zachęta. Ul. Wojska Polskiego, lata 30' XX wieku, s. 21.

Fot. 4. Gimnazjum nr 2 w Mysłowicach, 2003 rok, s. 22.

Fot. 5. Wystąpienie hitlerowców na mysłowickim rynku, 1940 rok, s. 22.

Fot. 6. Ulica Kacza. Fragment od strony rzeki Czarnej Przemszy, lata 60’ XX wieku, s. 26.

Fot. 7. Wyburzanie wschodniej pierzei mysłowickiego rynku, 1986 rok, s. 26.

Fot. 8. Fragment studium komunikacyjnego dla Mysłowic, 1983 rok, s. 27.

Fot. 9. Rynek w Mysłowicach, 2013 rok, s. 28.

Fot. 10. Pustostany, ul. Przemszy, 2015 rok, s. 34.

Fot. 11. Odczarowane podwórko przy ul. Towarowej 4, 2014 rok, s. 50.

Fot. 12. Brisbane Street, Launceston, Australia, 2014 rok, s. 52.

Fot. 13. Hala targowa Św. Katarzyny, Barcelona, 2010 rok, s. 53.

Fot. 14. Rynek włocławski, Włocławek, 2014 rok, s. 54.

Przypisy:

[1] A.O. Klaußmann: Górny Śląsk przed laty, tł. Antoni Halor, Muzeum Historii Katowic, Katowice 1997.

[2] J. Drabina: Górny Śląsk, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002.

[3] J. Jaros: Kopalnia Mysłowice. Dwa wieki górnictwa, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1990.

[4] A. Dumas: Le Regent Mustel, Kessinger Publishing, Paryż 2009.

[5] A. Zdziechewicz: Literackie znalezisko. Aleksander Dumas o Mysłowicach, Gazeta Mysłowicka, http://gazetamyslowicka.com/historia/miasto/2015/03/literackie-znalezisko-aleksander-dumas-o-myslowicach/, dostęp: 26.07.2015 roku.

[6] J. Lustig: Geschichte der Stadt Myslowitz in Ober Schlesien, Mysłowice 1867.

[7] J. Kudera: Historia Parafii Mysłowickiej, Sztuka, Mysłowice 1934.

[8] Mysłowice. Zarys rozwoju miasta, pod red. W. Długoborskiego, Śląsk, Katowice 1977.

[9] A. Sulik: Historia Mysłowic do 1922 roku, Przesłanie, Mysłowice 2000.

[10] Ibidem: Historia Mysłowic 1922-1945, Hejme, Mysłowice 2011.

[11] Urząd Miasta Mysłowice, Urząd Miasta Mysłowice. http://www.myslowice.pl/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[12] Muzeum Miasta Mysłowice, Muzeum Miasta Mysłowice. http://www.muzeummyslowic.pl/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[13] Mysłowice, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Mysłowice/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[14] Mysłowice, Biuletyn Informacji Publicznej. http://www.bip.myslowice.pl/page/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[15] Internetowa Telewizja Mysłowice, ITVM. http://www.itvm.pl/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[16] Mysłowicki Detektyw Historyczny, Mysłowicki Detektyw Historyczny. http://www.mdhmyslowice.pl/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[17] Mysłowice – spacer z nutką historii dla każdego, Mysłowicki Detektyw Historyczny. http://www.mdhmyslowice.pl/index.php/pliki/ulotki-broszury-informatory/313-myslowice-spacer-z-nutka-historii-dla-kazdego-mapka/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[18] Przestrzenne Aspekty Rewitalizacji – śródmieścia, blokowiska, tereny poprzemysłowe, pokolejowe i powojskowe, pod red. W. Jarczewskiego, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2009.

[19] Demograficzne i społeczne uwarunkowania rewitalizacji miast w Polsce, pod red. A. Zborowskiego, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2009.

[20] Model Rewitalizacji Miast, oprac. K. Janas, W. Jarczewski, W. Wańkowicz, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2010.

[21] Przykłady Rewitalizacji Miast, pod red. A. Musioł-Węcławowicz, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2010.

[22] Majer A.: Socjologia i przestrzeń miejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.

[23] W. Pastuszka: Przeworski piec z Imielina, Archeowieści. http://archeowiesci.pl/2011/04/11/przeworski-piec-z-imielina/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[24] Ziemia skrywa tajemnice. 1000 lat temu w Sosnowcu była osada górnicza, Twoje Zagłębie. http://www.twojezaglebie.pl/ziemia-skrywa-tajemnice-87920, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[25] Mysłowice. Zarys rozwoju miasta, pod red. W. Długoborskiego, op. cit., s. 25.

[26] Prawo Magdeburskie, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_magdeburskie/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[27] J. Kudera: Historia Parafii Mysłowickiej, op. cit., s. 31-32.

[28] A. Sulik: Historia Mysłowic do 1922 roku, op. cit., s. 26.

[29] Ibidem, s. 51.

[30] Kopalnia Węgla Kamiennego Mysłowice, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kopalnia_Węgla_Kamiennego_Myslowice, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[31] Ślady Przeszłości, Urząd Miasta Mysłowice. http://www.myslowice.pl/page/112,Slady-przeszlosci.html, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[32] Transport tramwajowy w Mysłowicach, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Transport_tramwajowy_w_Mysłowicach, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[33] Masakra w Mysłowicach, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Masakra_w_Mysłowicach, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[34] Powstania Śląskie, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstania_śląskie, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[35] A. Sulik: Historia Mysłowic 1922 – 1945, op. cit., s. 52.

[36] Port na Przemszy cz. II, Gazeta Mysłowicka. http://gazetamyslowicka.com/historia/miasto/2012/04/port-na-przemszy-cz-ii/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[37] Port w Mysłowicach. Przerwany sen o portowym mieście, Nasze Miasto. http://myslowice.naszemiasto.pl/artykul/port-w-myslowicach-przerwany-sen-o-portowym-miescie,900421,artgal,t,id,tm.html, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[38]    A. Sulik: Historia Mysłowic 1922 – 1945, op. cit., s. 146.

[39] Ibidem, s. 150.

[40] Ibidem, s. 293.

[41] Mysłowice 1945-1989, Muzeum Miasta Mysłowice. http://www.myslowice.pl/page/1132,filmy.html?offset=6&id=8, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[42] Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Polska_Zjednoczona_Partia_Robotnicza, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[43] 6 maja 1945 r. Zniesienie autonomii śląskiej, Interia Nowa Historia. http://nowahistoria.interia.pl/kartka-z-kalendarza/news-6-maja-1945-r-zniesienie-autonomii-slaskiej,nId,1727994, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[44] Plan Sześcioletni, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Plan_sześcioletni/, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[45] Mysłowice, miasto nad Czarną Przemszą cz.2, Archiwum Miejskie, 1984. https://www.youtube.com/watch?v=fF87kWonhpo, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[46] Miasto dobrze umeblowane: Warszawa, Mysłowice, Bryła. http://www.bryla.pl/bryla/1,86009,5920320,Miasto_dobrze_umeblowane__Warszawa__Myslowice.html, dostęp: 12 sierpnia 2015 roku.

[47] DTŚ Wschód. Będą zmiany w projekcie przebiegu drogi. Nowe ustalenia za 10 mln zł, ITVM. http://itvm.pl/index.php/wydarzenia-2/item/4035-dts-wschod-beda-zmiany-w-projekcie-przebiegu-drogi-projekt-za-10-mln-zl, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[48] Komunikacja Miejska, Urząd Miasta Mysłowice. http://www.bip.myslowice.pl/page/73, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[49] Nasze budynki, Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej. http://www.mzgk.myslowice.pl/index.php/nasze-budynki, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[50] Raport z badań. Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Mysłowice, Instytut Nauk Społeczno – Ekonomicznych, Łódź 2013. http://www.gzm.org.pl/project/zdjeciaDodatkowe/Raport_z_badań_Mysłowice.pdf, s. 7, dostęp: 18 sierpnia 2015

[51] Mysłowice w liczbach, Polska w liczbach. http://www.polskawliczbach.pl/Myslowice#wskaźniki-obciążenia-demograficznego, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[52] Obwieszczenie w sprawie przeciętnej stopy bezrobocia w kraju oraz na obszarze powiatów stan na dzień 30 czerwca 2014 roku, Główny Urząd Statystyczny. http://stat.gov.pl/sygnalne/komunikaty-i-obwieszczenia/lista-komunikatow-i-obwieszczen/obwieszczenie-w-sprawie-przecietnej-stopy-bezrobocia-w-kraju-oraz-na-obszarze-powiatow-stan-na-dzien-30-czerwca-2014-r-,284,1.html, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[53] Stan bezpieczeństwa 2014, Komenda Miejska Policji w Mysłowicach. http://myslowice.slaska.policja.gov.pl/k16/z-zycia-jednostki/stan-bezpieczenstwa/45344,Stan-bezpieczenstwa.html, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[54] Zarobki w Mysłowicach, Moja Pensja. http://www.moja-pensja.pl/miasto/1801,zarobki-w-Mysłowicach, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[55] Raport z badań. Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Mysłowice, Instytut Nauk Społeczno – Ekonomicznych, Łódź 2013. http://www.gzm.org.pl/project/zdjeciaDodatkowe/Raport_z_badań_Mysłowice.pdf, s. 18, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[56] W Mysłowicach ma powstać centrum handlowe Quick Park, ITVM. http://www.itvm.pl/index.php/wydarzenia-2/item/3856-w-myslowicach-ma-powstac-centrum-handlowe-quick-park, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[57] Modelowa rewitalizacja miast. MIR wybrało najlepsze projekty, Portal Samorządowy. http://www.portalsamorzadowy.pl/inwestycje/modelowa-rewitalizacja-miast-mir-wybralo-najlepsze-projekty,72713.html, dostęp: 18 sierpnia 2015 roku.

[58] Woonerf, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Woonerf, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.

[59] Ruchliwość społeczna, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ruchliwość_społeczna, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.

[60] Odczarowane podwórka 2015, Urząd Miasta Mysłowice. http://www.myslowice.pl/page/4809,strongodczarowane-podworka-2015strong.html, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.

[61] Pocket park, Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Pocket_park, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.

[62] Przestrzeń publiczna a jakość życia i zamieszkiwania, Urbanistyka. http://www.urbanistyka.info/content/przestrzeń-publiczna-jakość-życia-i-zamieszkiwania, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.

[63] Wielkie galerie w odwrocie. Przybywa mniejszych centrów, Głos Wielkopolski. http://www.galeriamini.pl/images/pdf/artykul_3.pdf, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.

[64] Sprzedawcy, kasjerzy, kierownicy – zarobki w handlu, Sales News. http://www.salesnews.pl/DailyNews.aspx?id=667, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.

[65] Zielony rynek przerobiony na kamienną pustynię, Gazeta Wyborcza. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,16391536,Zielony_rynek_przerobiony_na__kamienna_pustynie__.html, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.

[66] Identyfikacja wizualna, Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Identyfikacja_wizualna, dostęp: 28 sierpnia 2015 roku.